ضریب تأثیر ژورنال چیست؟

هر سال، میلیون‌ها مقاله در هزاران ژورنال علمی در سراسر جهان منتشر می‌شود. اگر نمی‌خواهید مقاله‌تان در دریای اطلاعاتی که سالیانه، به ژورنال‌های علمی راه پیدا می‌کنند گم شود، باید آن را در ژورنالی معتبر منتشر کنید. در مسیر سنجش اعتبار ژورنال های علمی، ابزاری به نام ضریب تأثیر وجود دارد که در انتخاب بهترین ژورنال کمک‌تان می‌کند. اما ضریب تأثیر چیست؟ نحوه محاسبه ضریب ژورنال چیست؟ چگونه می‌تواند چراغ راه‌مان باشد؟

در این مطلب، هر آنچه باید در مورد ضریب تأثیر ژورنال و اهمیت آن بدانید برای‌تان خواهیم گفت. با شبکه مترجمین ایران همراه باشید.

ضریب تأثیر چیست؟

ضریب تأثیر یا ایمپکت فکتور (Impact Factor) یکی از راه‌های ارزیابی ژورنال است. اگر می‌خواهید ژورنال‌های تخصصی یک حوزه مشخص را ارزیابی کنید، یکی از بهترین راه‌های پیش روی‌تان خواهد بود. در واقع، ضریب تأثیر معیاری کمّی برای ارزیابی، مقایسه و رتبه‌بندی ژورنال‌های علمی رشته‌های مختلف در سطح ملی و بین‌المللی است. براساس ضریب تأثیر، اعتبار ژورنال بستگی به تعداد دفعات ارجاع به مقاله‌هایش بستگی دارد.

این معیار سنجش پدیده جدیدی نیست و از دهه 1950 وجود دارد. در واقع، یوچین گارفیلد، بنیان‌گذار نهاد اطلاعات علمی Institute of Scientific Information))، ضریب تأثیر را ابداع کرد. طرح ایده به سال 1955 بازمی‌گردد، اما از سال 1975، شروع به محاسبه آن کردند.

فرمول محاسبه ضریب تأثیر ژورنال چیست؟

ضریب تأثیر هر ژورنال حاکی از ارجاع‌هایی است که طی دو سال اخیر به همه مقاله‌های منتشرشده در یک ژورنال داده‌‎‌اند.

A: تعداد دفعات ارجاع به مقاله‌های یک ژورنال در سال‌های 2020 و 2021

B: تعداد موارد قابل ارجاع منتشرشده در سال‌های 2020 و 2021

A/ B= ضریب تأثیر 2022

فرمول محاسبه ضریب تأثیر 5 ساله نیز به همین ترتیب است، فقط به جای مراجعه به مقاله‌های دو سال اخیر، باید به مقاله‌های 5 سال اخیر مراجعه کنید.

ضریب تأثیر کدام ژورنال‌ها را محاسبه می‌کنند؟

اما ضریب تأثیر کدام ژورنال‌ها در دسترس ما قرار می‌گیرد؟ جالب است بدانید فقط ضریب تأثیر ژورنال‌هایی را محاسبه و منتشر می‌کنند که در پایگاه داده  Web Of Science (WOS)  تامسون رویتر ثبت شده‌اند. در نتیجه، فقط می‌توانیم از ضریب فاکتور  ژورنال‌های ISI مطلع شویم.

برای یافتن ضریب تأثیر ژورنال‌های ISI می‌توانید به لینک زیر مراجعه کنید:

https://www.bioxbio.com/

کافی است وارد وب‌سایت بالا شوید و شماره ISSN را در محل مورد نظرتان بنویسید تا بتوانید ضریب تأثیر آن را در سا‌ل‌های اخیر مشاهده کنید.

هنگام بررسی ضریب تأثیر ژورنال به چه نکاتی توجه کنیم؟

از زمان طرح ضریب تأثیر ژورنال در دهه 1950 تا به امروز، بحث‌های زیادی پیرامون آن صورت گرفته است. برخی صاحب‌نظران آن را معتبر و علمی دانسته‌اند و برخی دیگر نظری خلاف این داشته‌اند. ضریب تأثیر مقیاسی کلی برای ارزیابی اعتبار ژورنال است، اما اگر می‌خواهید از این معیار برای سنجش ژورنال مورد نظرتان استفاده کنید، باید به یک سری نکات توجه کنید:

تنوع رشته‌ها

یادتان باشد که نباید ضریب تأثیر ژورنال‌های تخصصی رشته‌های مختلف را با یکدیگر مقایسه کنید. برای مثال، روانشناسی رشته‌ای میان‌رشته‌ای است، در نتیجه، محققین رشته‌های مختلف، هنگام نگارش مقاله، به سراغ مقاله‌های تخصصی روانشناسی می‌روند، بنابراین، ضریب تأثیر ژورنال‌های روانشناسی بالا است. اما رشته‌ای مانند پزشکی بسیار تخصصی است و فقط محققان این حوزه به سراغ مقاله‌هایش می‌روند و از آن‌ها استفاده می‌کنند، بنابراین، ضریب تأثیر ژورنال‌های تخصصی پزشکی معمولاً پایین‌تر از ضریب تأثیر ژورنال‌های روانشناسی است. بنابراین، ژورنال‌ های معتبر پزشکی را باید با یکدیگر مقایسه کنید و ژورنال‌های معتبر روانشناسی را با یکدیگر.

تنوع زبان

هنگام بررسی ضریب تأثیر ژورنال، مسئله زبان را نیز در نظر بگیرید. ضریب تأثیر ژورنال‌های انگلیسی‌زبان، در مقایسه با ژورنال‎‌هایی که به زبان دیگر نوشته می‌شوند، بالاتر است.

سرعت انجام پژوهش

در برخی رشته‌ها، مانند بیولوژی، می‌توان پژوهشی را به سرعت انجام داد، اما در رشته‌های علوم انسانی، نگارش و انتشار یک مقاله بسیار زمان‌بر است. بنابراین، سرعت چاپ مقاله در برخی رشته‌ها پایین‌تر است و در برخی رشته‌ها بالاتر است. در مورد چنین رشته‌هایی محاسبه ضریب تأثیر 5 ساله بسیار معتبرتر است.

دسترسی آزاد

برخی ژورنال‌ها مقاله‌شان را به صورت رایگان در دسترس دیگران قرار می‌دهند، اما برخی دیگر ژورنال رایگان ندارند. بنابراین، پژوهشگران ترجیح می‌دهند به پایگاه نشریات دسترسی آزاد مراجعه کنند و از مقاله‌های رایگان آن‌ها استفاده کنند، در نتیجه، معمولاً، ضریب تأثیر این ژورنال‌ها بالاتر خواهد بود.

انواع ضریب تأثیر چیست؟

اما آیا ضریب تأثیر انواع مختلفی دارد. در ادامه، انواع آن را برای‌تان خواهیم گفت.

ضریب تأثیر

ضریب تأثیر حاکی از اهمیت نسبی ژورنال است. ضریب تأثیر را، همان‌طور که گفتیم، بر اساس میزان ارجاع طی دو سال می‌سنجند.

ضریب ژورنال 5 ساله

ضریب تأثیر 5 ساله (Five-Year Impact Factor) مختص به رشته‌هایی است که سرعت پیشرفت‌شان آهسته‌تر است و نظریه‌ها و مقاله‌های‌شان، به مرور زمان، جایگاه واقعی‌شان را در دنیای علم پیدا می‌کنند. معمولاً، ایمپکت فکتور 5 ساله مختص به رشته‌های علوم انسانی است.

شاخص آنی

شاخص آنی یا شاخص فوریت (Immediacy Index) حاکی از میانگین تعداد دفعات ارجاع به یک مقاله در سال انتشارش است. در واقع، شاخص آنی سرعت ارجاع دادن به یک مقاله را مشخص می‌کند. این شاخص نیز مختص به رشته‌هایی است که سرعت تولید علم در آن‌ها بالا است. برای مثال، رشته‌هایی مانند بیولوژی، که پیش‌تر نیز به آن اشاره کردیم، در این دسته قرار می‌گیرند.

ضریب تأثیر جمعی

اگر می‌خواهید ضریب تأثیر همه ژورنال‌های یک رشته علمی خاص را با ژورنال‌های تخصصی رشته دیگری مقایسه کنید، باید ضریب تأثیر جمعی  (Aggregate Impact Factor) را انتخاب کنید.

شاخص اچ

در سال 2005، خورخه ادواردو هیرش، فیزیک‌دان آرژانتینی- آمریکایی و استاد دانشگاه کالیفرنیا، شاخص اچ (H- index) را معرفی کرد. شاخص اچ حاکی از میزان سودمندی و ضریب تأثیر آثار پژوهشی یک پژوهشگر است. اما شاخص اچ هر پژوهشگر را چگونه محاسبه می‌کنند؟ در واقع، شاخص اچ هر پژوهشگر بر اساس تعداد کل مقاله‌‎های منتشرشده (Np) و تعداد دفعات ارجاع (Nc) به هر مقاله محاسبه می‌‎‌کنند.

چه زمانی شروع به سنجش اعتبار ژورنال‌ها کنیم؟

وقتی تصمیم به نگارش و چاپ مقاله می‌گیرید، باید در مورد ژورنال‌تان را تصمیم‌گیری کنید. در واقع، باید بدانید قرار است مقاله‌تان را در کدام ژورنال منتشر کنید تا بتوانید ساختار مقاله‌ تان را بر اساس آن طراحی کنید. بنابراین، از همان ابتدا، باید به فکر انتخاب ژورنال و بالطبع، سنجش ژورنال‌های مختلف باشید.

سخن آخر

ضریب تأثیر معیار خوبی برای سنجش اعتبار ژورنال‌ها است، اما هنگام استفاده از آن، باید چند نکته را در نظر داشته باشید: زبان، رشته و نوع دسترسی به ژورنال. ضریب تأثیر ژورنال‌های انگلیسی‌زبان، در مقایسه با ضریب تأثیر ژورنال‌های غیرانگلیسی‌زبان، بالاتر است. همچنین، نباید ضریب تأثیر ژورنال‌های تخصصی حوزه‌های مختلف را با یکدیگر بسنجید. برای مثال، نباید ضریب تأثیر ژورنال تخصصی روانشناسی را با ضریب تأثیر ژورنال تخصصی برق مقایسه کنید. سرعت تولید علم در برخی رشته‌ها بالاتر و در برخی رشته‌ها پایین‌تر است. علاوه بر این‌ها، ژورنال‌های دسترسی آزاد، در مقایسه با ژورنال‌های غیررایگان، ضریب تأثیر بالاتری دارند.  بنابراین، هنگام سنجش ژورنال‌ها با ضریب تأثیرشان، نباید فقط به عدد حاصل از فرمول ضریب تأثیر توجه کنید، بلکه باید عوامل دیگر را نیز، مانند زبان و رشته، در نظر داشته باشید.