معرفی سایت و اپلیکیشن آبی دیکشنری

یکی از مهم‌ترین مشکلاتی که مترجمان (خصوصا مترجمان فارسی به انگلیسی) با آن مواجهند پیدا کردن معادل‌هایی است که برای گویندگان زبان مقصد قابل درک، معمول و مانوس باشند و، در صورت تخصصی بودن، در میان اقشار آکادمیک جامعه‌ی مقصد رایج باشند. به این منظور یک فرهنگ لغت جامع که مخصوص مترجمان طراحی شده باشد، تا حد زیادی قادر خواهد بود نیازهای آنها را مرتفع کند. چنین فرهنگی باید تمام واژه‌ها و اصطلاحات رشته‌های تخصصی گوناگون را شامل شود. هدف از ساخت و توسعه‌ی آبی دیکشنری برطرف کردن چنین نیازی بوده است.

در صورتی که تجربه استفاده از آبی دیکشنری را دارید، خوشحال می‌شویم که نظر شما را درباره کیفیت آن در بخش دیدگاه‌های این مقاله بخوانیم.

ایده‌ی اولیه

ایده‌ی ایجاد یک فرهنگ لغت آنلاین ابتدا در پاییز سال 92 در شبکه مترجمین ایران مطرح شد. هدف از اجرای این پروژه برطرف کردن نیاز مترجمان به یک مرجع تخصصی جامع بود که تا حد امکان تمامی واژه‌ها و اصطلاحات آکادمیک را شامل گردد، به گونه‌ای که هنگام اجرای فرایند ترجمه با یک بار مراجعه به فرهنگ مذکور، مترجم بتواند برگردان مناسبی را برای واژه‌ی تخصصی مورد نظر پیدا کند.

محتوای اولیه‌ی سایت

یکی از مهم‌ترین بخش‌های یک سایت اینترنتی محتوای آن است. محتوای غیرکلیشه‌ای، منحصربه‌فرد، آگاهی‌بخش و به‌روز علاوه بر اینکه سایت را در صفحات اول موتورهای جستجو به نمایش درمی‌آورد، قادر است مراجعین اولیه را به مخاطبان همیشگی سایت تبدیل کند.

در بررسی‌هایی که از فرهنگ‌های آنلاین انجام شد، به این نتیجه رسیدیم که، به غیر از چند مورد، اکثر آن‌ها از گلاسری‌های تکراری برای تکمیل محتوای خود استفاده کرده‌اند. به طوری که با جستجوی یک واژه یا اصطلاح معین، می‌توان معادل آن را در چندین سایت متفاوت بدون هیچ گونه تغییری مشاهده کرد. این مسئله نشان می‌دهد که تمام فرهنگ‌های مذکور از یک گلاسری واحد استفاده کرده‌اند.

با این اوصاف، برای دیده شدن و برجسته بودن در موتورهای جستجو، نیاز به محتوایی بود که کسی سراغ آن نرفته باشد. یکی از روش‌هایی که می‌توانستیم این نوع محتوا را گردآوری کنیم، استفاده از واژه‌هایی بود که در زمان اجرای پروژه‌های ترجمه مقاله و ترجمه کتاب از فایل های مبدا و مقصد استخراج شده‌اند.

با توجه به اینکه تمام پروژه‌های ترجمه‌شده در شبکه مترجمین ایران ارزش‌یابی می‌شوند، در حین فرایند ارزیابی، حجم فراوانی واژه گردآوری می‌شود. یکی از گزینه‌هایی که برای گردآوری محتوای آبیدیک در نظر گرفته شد، کلماتی بودند که در حین ارزیابی از فایل‌های مبدا و مقصد ترجمه‌ها استخراج شده بودند تا بتوان تا حدودی نیاز فوق را برآورده کرد. پیش از شروع پروژه، حدوداً 3000 واژه‌ی تخصصی به همراه معنی از طریق فرایند ارزیابی گردآوری شده بود. مقرر شد از این کلمات به عنوان پایه‌ی آبیدیک استفاده شود.

جدای از مدخل‌هایی که به شکل پراکنده از ارزیابی‌ها گردآوری شده بودند، برای ساخت فرهنگ لغت آنلاین، نیاز به حجم عظیمی از واژگان و عبارات تخصصی بود تا بتوان، در زمینه‌های تخصصی مشخص، به یک‌باره حجم فراوانی واژه را به فرهنگ مذکور اضافه کرد. یکی از بهترین شیوه‌ها برای جمع آوری کلمات، استفاده از گلاسری‌هایی بود که مترجمان در حین فرایند ترجمه جمع‌آوری کرده بودند. بنابراین، طی یک فراخوان از مترجمین عضو شبکه مترجمین ایران درخواست شد که در صورت تمایل گلاسری‌های خود را برای استفاده در فرهنگ آنلاین در اختیار شبکه قرار دهند. به این ترتیب، حجم زیادی گلاسری در رشته‌های مختلف گردآوری شد.

نام سایت و طراحی اولیه

«آبی دیکشنری» یا آبیدیک نامی بود که برای فرهنگ آنلاین شبکه‌ی مترجمین ایران انتخاب شد. آدرس آبی دیکشنری برای فرهنگ آنلاین برگزیده شد. آماده‌سازیِ اولیه‌ی آبیدیک تابستان 93 به پایان رسید و لوگوی زیر برای آن انتخاب شد:

رابط گرافیکی سایت از موتور جستجوی Bing الهام گرفته شد، تعداد واژه های اولیه 33000 عدد بود (لغات عمومی انگلیسی به همراه معادل فارسی) و با سه سرویس آنلاین در اواخر تیر 93 اجرایی شد. پس از آن در تاریخ های شهریور و آبان همان سال بر روی رابط گرافیکی تغییراتی کلیدی (بر اساس بازخوردهای بدست آمده) صورت گرفت (نسخه های 1.1، 1.2، 1.3 ) و نسخه 1.4 آن تا تاریخ پاییز 1394 بر روی سایت به ارائه خدمات پرداخت.

آماده‌سازی واژه‌های گردآوری شده

پس از فراخوان، شمار زیادی از مترجمان گلاسری‌های خود را در اختیار شبکه مترجمین ایران گذاشتند. این گلاسری‌ها حوزه‌های تخصصی مختلفی را پوشش می‌دادند. پیش از استفاده از آن‌ها، باید مدخل‌های موجود در گلاسری‌ها مرور می‌شدند تا اشکالات احتمالی مانند معادل‌های نادرست، اشتباهات تایپی و … اصلاح شوند. فرایند بررسی این گلاسری‌ها حدوداً یک سال به طول انجامید و گلاسری‌های تخصصی، که افزودن آن‌ها به غنای فرهنگ لغت کمک می‌کرد، تدریجاً به آبیدیک اضافه شدند.

مرحله‌ی دوم افزودن محتوای تخصصی

کلمات تخصصی گستره‌ی وسیعی دارند و اضافه کردن گلاسری‌هایی که در مرحله‌ی اول در سایت آپلود شدند نمی‌توانست به تمام نیازهای مترجمان پاسخ دهد. همانطور که گفته شد، بسیاری از کلمات تخصصی باید از بطن فرایند ترجمه استخراج شوند، به این معنا که مترجم حین اجرای پروژه‌ی ترجمه و هنگام جستجوهایی که در کتاب‌ها و مقالات انجام می‌دهد با کلماتی برخورد می‌کند که ممکن است در هیچ فرهنگ لغنی یافت نشوند. در صورتی که این کلمات توسط مترجم یا ارزیاب سفارش‌ها گردآوری شوند، پس از مدتی، حجم عظیمی از واژه‌های تخصصی جمع‌آوری خواهد شد که تا کنون در هیچ فرهنگی به آن‌ها اشاره نشده است. یکی از اهدافی که در تدوین آبیدیک دنبال می‌شد، و همچنان دنبال می‌شود، افزودن واژه‌هایی است که در فرهنگ‌های دیگر یافت نمی‌شوند تا همانطور که نوشته شد محتوایی غیرتکراری، کپی‌نشده و منحصر به فرد تحویل مخاطب داده شود.

برای مثال می‌توان به مدخل‌های زیر اشاره کرد:

رفع مشکلات سایت

یکی از مشکلات محتوایی سایت فقدان برخی واژه‌های عمومی بود. برای نمونه، واژه‌های مانند «زمستان» در فرهنگ لغت موجود نبود. این مسئله یکی از نقاط ضعف این فرهنگ تشخیص داده شد. بنابراین، تصمیم گرفته شد تا در کنار افزودن ترکیبات و کلمات تخصصی، نسبت به تکمیل واژه‌های عمومی اقدام شود. این مشکل به مرور زمان (در بازه‌ای دوساله) تا حد زیادی رفع شد.

دیگر مشکل سایت وجود مدخل‌های تکراری در سایت بود. به شکلی که با سرچ کردن برخی واژه‌ها چند معادل کاملاً مشابه در معرض دید مخاطب قرار می‌گرفت. رفع این مشکل (فیلتر کردن لغات تکراری) تقریباً یک سال به طول انجامید.

در نسخه‌ی ابتدایی، هنگام جستجوی واژه‌ها، علاوه بر معنی آن‌ها، نتایج گوگل و ویکی‌پدیا نیز بر روی صفحه‌ی ابتدایی ظاهر می‌شد. این مسئله منجر به نامرتب شدن صفحه شده بود. ترتیبی اتخاذ شد تا نتایج گوگل و ویکی‌پدیا در صفحات مجزا نمایش داده شود. به این شکل که برای آن‌ها تب‌های جداگانه در نظر گرفته شد تا کاربر در صورت تمایل با کلیک کردن بر روی آن‌ها به صفحات مورد نظر هدایت شود.

با توجه به اینکه واژه‌های رایج در زبان مبدا صرفاً یک معادل واحد ندارند و در موقعیت‌های متفاوت می‌توانند ده‌ها معادل متفاوت داشته باشند، تلاش شد تا هنگام تهیه‌ی فرهنگ لغت صرفاً به یک معادل اکتفا نشود و تا حد امکان بیشتر معادل‌هایی که برای یک واژه رایج‌اند در فرهنگ لغت درج شوند.

برای نمونه، مقابل «ثروتمند» معادل‌های زیر نوشته شد:

یا برای «زباله دان تاریخ» معادل‌های زیر نوشته شد:

برای یافتن چنین معادل‌هایی، از ابزارهای مختلف مانند دیکشنری‌ها، گوگل، ویکی‌پدیا و غیره کمک گرفته شد.

گلاسری‌های آبیدیک

در تابستان 1394، ترتیبی اتخاذ شد تا بتوان گلاسری‌های مختلف را بر روی آبیدیک آپلود نمود. به این ترتیب گلاسری‌های زیر به آبیدیک افزوده شدند:

• Longman Thesaurus
• Cambridge Phrasal Verbs
• American Heritage Idioms
• Simple Definitions
• McGraw-Hill’s American idioms and phrasal verbs
• Oxford Collocations Dictionary

چنانچه واژه‌های جستجو شده در این فرهنگ‌ها وجود داشته باشند، توضیحات مرتبط با واژه یا ترکیب مورد نظر بر روی صفحه ظاهر خواهد شد. همچنین در صورتی که نیاز به نسخه آفلاین دیکشنری‌های معتبر انگلیسی داشتید می‌توانید از راهنمای مقاله مرتبط با عنوان بهترین دیکشنری های آفلاین برای اندروید، آیفون و ویندوز استفاده کنید.

فرهنگ رشدیه

در زمینه‌ی حقوق، یکی از مشکلات مترجمان فارسی به انگلیسی نداشتن یک فرهنگ فارسی به انگلیسی جامع است. فرهنگ حقوقی فارسی به انگلیسیِ رشدیه، تالیف هرمز رشدیه، که اوایل سال 1394 به آبیدیک افزوده شد، قادر است بسیاری از مشکلات مترجمان را مرتفع کند.

هرمز رشدیه یکی از مترجمان رسمی باسابقه است که بر واژه‌ها و عبارات انگلیسی تسلط بالایی دارد. فرهنگ مذکور، که حاصل چند دهه مطالعه و پژوهش است، چند سال پیش در دو مجلد توسط ایشان منتشر و به بازار عرضه شد.

اوایل سال 94، طی چند مرحله مذاکره امتیاز نشر دیجیتال این فرهنگ از وی اخذ شد. فرایند پیاده سازی فایل تایپ‌شده‌ی فرهنگ مذکور بر روی آبیدیک توسط برنامه‌نویس سایت آبیدیک انجام گرفت و در اواخر بهار سال 1394 «فرهنگ رشدیه» به طور کامل در سایت آبیدیک آپلود شد.

این کتاب در 1500 صفحه و دو جلد تدوین شده و شامل اصطلاحات مختلف حقوقی، قضائی و نظامی به همراه شرح واژه به انگلیسی و همچنین معادل انگلیسی واژگان است و به عنوان مرجعی برای ترجمه متون حقوقی فارسی به انگلیسی توصیه شده است.

افزودن واژه های روز

همزمان با تحولات روز دنیا و پیشرفت های علمی، واژه ها و عبارات جدیدی به زبان افزوده می شود. تلاش شده است تا همگام با وضع واژگان جدید، این اصطلاحات به فرهنگ آبیدیک افزوده شوند.

برای نمونه، می توان به «برجام»، «ویروس زیکا»، «Brexit» و « Euroskepticism» اشاره کرد.

ساخت و توسعه‌ی اپلیکیشن اندرویدی

همزمان با توسعه‌ی سایت آبیدیک، ساخت اپلیکیشن موبایل نیز در دستور کار قرار گرفت. پس از تلاش فراوان، برنامه‌نویسان موفق شدند نسخه‌ی اولیه‌ی اپلیکیشن موبایل را در سال 1394 تولید نمایند. نسخه‌ی موبایل شامل تمام مدخل‌هایی است که در سایت آبیدیک وجود دارند. همچنین، گلاسری‌های موجود در سایت، تحت عنوان بانک‌های اطلاعاتی، در نسخه‌ی موبایل در دسترس مخاطب قرار گرفته‌اند. به مرور زمان، اپلیکیشن موبایل توسعه یافت و نواقص آن برطرف شد.

نسخه‌ی موبایل هم به شکل آنلاین و هم به شکل آفلاین قابل استفاده است. در صورت آفلاین بودن، برخی قابلیت‌ها مانند جستجوی گوگل و ویکی‌پدیا فراهم نیست، اما تمام واژه‌ها و عبارات موجود در آبیدیک قابل جستجو‌ هستند. همچنین، در صورتی که گلاسری‌ها یا بانک‌های اطلاعاتی قبلاً دانلود شده باشند، می‌توان از آن‌ها نیز به شکل آفلاین استفاده کرد.

افزودن ترکیب به جای تک‌واژه

در زمان توسعه‌ی سایت آبیدیک، تلاش شد تا صرفاً به افزودن تک‌واژه‌ها اکتفا نشود و برخی از واژه‌ها در قالب ترکیب در اختیار مخاطب قرار گیرند.

برای نمونه:

صرفاً به نوشتن واژه‌ی thirst در مقابل «تشنگی» اکتفا نشده است و برای آشنایی مخاطب با نحوه‌ی کاربرد این واژه توسط گویندگان زبان مبدا، به ترکیب to quench thirst نیز اشاره شده است. همچنین، می‌توان به ترکیب on an empty stomach اشاره نمود که در مقابل «با شکم خالی» از آن استفاده شده است.

ربات تلگرام آبیدیک

ربات تلگرام آبیدیک در پاییز 1394 راه‌اندازی شد. این ربات خلاصه‌ای از بانک اطلاعاتی آبیدیک را با ساختاری ساده به کاربر ارائه می‌دهد. در انتهای نتایج ربات، لینکی به صفحه‌ی اصلی آبیدیک داده شده است تا کاربران برای کسب اطلاعات بیشتر به آن مراجعه نمایند.

انجام تغییرات اساسی در سایت (سال 1394)

در سال 1394، اصلاحات اساسی بر روی نسخه‌ی قدیمی آبیدیک اعمال شد و سایت با ظاهری کاملاً متفاوت در دسترس مخاطب قرار گرفت. در این نسخه، فونت‌ها، رنگ‌ها، طراحی، صفحه‌بندی و طرح‌بندی آبیدیک دستخوش تغییرات اساسی شد تا ظاهر آن کاربرپسند شود.

سایت آبیدیک با استفاده از تکنولوژی ASP.net طراحی شده است. پایگاه‌های داده این سایت چندین بار بهینه‌سازی شده‌اند تا بتوانند پاسخگوی حجم بالای بازدیدکنندگان باشند. ظاهر این سایت واکنش‌گراست و در دستگاه‌های موبایل نیز قادر است نیازهای کاربران را برآورده سازد. همچنین، ترتیبی اتخاذ شده است تا بتوان نتایج جستجو را در شبکه‌های اجتماعی به اشتراک گذاشت.

افزودن گلاسری‌های کاربران

برخی از مشتریان سایت برای بهبود و تسریع فرایند ترجمه متن، گلاسری‌هایی را در اختیار شبکه مترجمین قرار می‌دهند. در برخی موارد برای تکمیل بانک اطلاعاتی آبیدیک از این گلاسری‌ها نیز استفاده شده است. لازم به ذکر است که پیش از افزودن گلاسری‌ها به بانک اطلاعاتی، واژه‌ها و عبارت‌های موجود در گلاسری‌ها حداقل یک بار مرور شده‌اند تا از مناسب بودن آن‌ها برای استفاده در آبیدیک اطمینان حاصل گردد.

نتیجه‌گیری: توسعه‌ی آبیدیک

سایت آبیدیک مرتباً آپدیت می‌شود. به شکلی که در سطور فوق اشاره شد، مرتباً واژه‌های جدید به آبیدیک اضافه می‌شوند. همچنین، چنانچه مدخل‌هایی که پیش از این اضافه شده‌اند ضعفی داشته باشند، نسبت به اصلاح یا حذف آن‌ها اقدام خواهد شد. در سایت امکانی تعبیه شده تا مخاطبان بتوانند اشکالات سایت را گوشزد نمایند یا چنانچه واژه‌ی جدیدی مد نظر آن‌هاست واژه‌ی مورد نظر و معنایش را در اختیار آبیدیک قرار دهند. به این ترتیب، سایت آبیدیک با کمک مخاطبان اصلاح می‌شود و  توسعه می‌یابد.

در شکل زیر پیشنهاد یکی از مخاطبان سایت را ملاحظه می‌کنید:

پیشنهادها پس از بررسی‌های لازم، در سایت اعمال می‌شوند.

فرایند توسعه‌ی آبیدیک متوقف نمی‌شود و با گذشت زمان اصلاحات لازم بر روی محتوای سایت اعمال خواهد شد.