چرا ویرایش کتاب مهم است؟
هزاران سال است که بشر برای بیان افکار و ایده‌هایش، دست به قلم می‌برد. گاهی حرفش را به واسطۀ داستانی بیان می‌کند و گاهی، قلم را برای نگارش متنی علمی به دست می‌گیرد. فرقی نمی‌کند کدام قالب را برای بیان افکارتان انتخاب کنید، در هر صورت، اگر از اهمیت ویرایش در نوشتار غافل شوید، هیچ خواننده‌ای به منظورتان پی نخواهد برد. این یعنی بر باد رفتن همۀ تلاش‌ها! ویرایش کتاب مرحله‌ای از چاپ و نشر کتاب است و سبب خوانش‌پذیری متن می‌شود. برخی این مرحلۀ مهم را بی‌اهمیت می‌پندارند، اما برخی دیگر ترجیح می‌دهند از همان آغاز نگارش کتاب، ویراستاری مجرب را در کنار خود داشته باشند. برخی نیز پس از اتمام کار، کارشان را به ویراستار یا تیم ویراستاران می‌سپارند. اما چرا ویرایش کتاب مهم است؟ آیا می‌توانیم کتاب‌مان را به هر ویراستاری بسپاریم؟ اولین گام در ویرایش کتاب چیست؟ دانستن پاسخ این سوالات می‌تواند اهمیت ویرایش و ویراستاری را برای شما روشن کند.
اگر می‌خواهید با ویرایش کتاب و اهمیت آن آشنا شوید، با شبکه مترجمین ایران همراه باشید.
ویرایش کتاب چیست؟
همۀ ما می‌توانیم ساعت‌ها به زبان فارسی صحبت کنیم، اما وقتی پای نوشتن به میان می‌آید قضیه فرق می‌کند. شاید حتی نوشتن یک جملۀ صحیح فارسی نیز دشوار باشد. این موضوع در مورد دیگر زبان‌ها، از جمله زبان انگلیسی، نیز صدق می‌کند. اما آیا این دشواری باید شما را از نوشتن کتاب باز دارد؟ خیر، این‌جاست که ویرایش و ویراستاری کتاب به میدان می‌آید و موانع را از سر راه‌تان برمی‌دارد.
اما منظور از ویرایش کتاب چیست؟ در واقع، ویرایش کتاب دقیقاً همان چیزی است که بعد از ترجمه کتاب متن شما را تبدیل به متنی خوانش‌پذیر می‌کند. به عبارت دیگر، ویرایش باعث می‌شود خواننده، هنگام خوندن کتاب شما، گرفتار بدخوانی نشود و مجبور نباشد هر جمله را چندین بار بخواند.
ویراستار، با افزودن، کاستن و تصحیح مطالب، کتاب شما را آمادۀ انتشار می‌کند. ویراستار حرفه ای کتاب، با انجام کارهای زیر، متن کتاب شما را خوانش‌پذیر و یکپارچه می‌کند:
- تصحیح غلط‌های املایی
- رعایت اصول نگارشی و سجاوندی
- اجرای اصول و قواعد پاراگراف بندی
- سامان‌دهی سرفصل‌ها
- برطرف کردن تناقض‌ها در محتوای کتاب
- تنظیم نمودارها و جدول‌ها
- حصول اطمینان از صحّت محتوای کتاب
- افزودن پاورقی
- حذف ساختارها و واژگان بیگانه
- بررسی واژگان تخصصی
- برطرف کردن خطاهای دستوری
اما این‌ها فقط گوشه‌ای از وظایف ویراستار کتاب است. در واقع، ویرایش کتاب مبحثی بسیار گسترده است و انواع مختلف دارد. ویراستاران مجرب انواع ویرایش کتاب را می‌شناسند و با این شناخت و دانش، شروع به ویرایش کتاب شما می‌کنند.
مطالعه بیشتر: پنج کتابی که باید قبل از شروع ویرایش متون فارسی بخوانید
ویرایش کتاب چه اهمیتی دارد؟
کافی‌ست نگاهی به متن کتاب غلط ننویسیم استاد ابوالحسن نجفی بیندازید تا به خطاهای ریز و درشتی که ممکن است حین نوشتن یا ترجمه مرتکب‌شان شده باشید پی ببرید. این خطاها خوانش متن را دشوار و ناخوشایند خواهند کرد.
در همین‌جا است که اهمیت ویرایش نوشتار خودش را نمایان می‌کند. به طور کلی، می‌توان گفت رعایت مبانی ویرایش و درست نویسی می‌تواند این‌گونه به شما کمک کند:
- ویرایش کتاب اثر شما را خوانش‌پذیر می‌کند
اگر کتاب شما گنجینه‌ای از مطالب ارزشمند باشد یا حتی راویِ داستانی شگفت‌انگیز باشد، اگر اصول ویراستاری متن در آن رعایت نشده باشد، خوانش‌پذیر نخواهد بود. در نتیجه، شک نکنید که خواننده آن را درک نخواهد کرد و حتی شاید آن را نصفه و نیمه کنار بگذارد.
- ویرایش کتاب به شما اعتبار می‌بخشد
هیچ چیز بدتر از بی‌اعتبار شدن نیست! خواننده وقتی تصمیم به خرید کتابی می‌گیرد، بعد از عنوان کتاب، چه چیزهای دیگری را می‌بیند؟ بله! نام مولف، مترجم و ناشر را می‌بیند. اگر کتاب، به دلیل ویرایش نادرست، ناخوانا باشد، تجربۀ بدی در ذهن خواننده ثبت خواهد شد و همه چیز را از چشم مولف (یا مترجم) و ناشر خواهد دید. این یعنی فاجعه! این‌جا نیز اهمیت ویرایش متن به میان می‌آید.
در نتیجه، اگر ویرایش متن کتاب را به ویراستاران کاردان بسپارید، در واقع، برای خودتان یا نشرتان اعتبار خریده‌اید. دیگر خواننده با دیدن نام شما یا نشرتان، رو بر نمی‌گرداند، بلکه تجربۀ خوانش کتابی خوانش‌پذیر در ذهنش تداعی خواهد شد.
چرا نباید به هر ویراستاری اعتماد کرد؟
حال که با اهمیت ویرایش و ویراستاری آشنا شید، حتماً برای‌تان روشن شده است که باید در انتخاب ویراستار برای کتاب، بسیار دقت کنید! هر کسی که صرفاً با علائم نگارشی و سجاوندی آشنا باشد لزوماً ویراستار نیست، بلکه برای ویراستار بودن، چیزهای دیگری نیز لازم است.
اجازه دهید اهمیت دقت در انتخاب ویراستار کتاب را با ذکر مثالی برای‌تان روشن کنیم:
تصور کنید قرار است ویرایش کتاب شعر یا ویراستاری رمان و نمایشنامه را به ویراستار بسپارید. این‌جا پای ویرایش ادبی به میان می‌آید. اگر ویراستار با نقش زبان و واژگان در آثار ادبی آشنا نباشد و اهمیت عناصر و صنایع ادبی را نداند، شک نکنید که بی‌گدار به آب خواهد زد!
حال، تصور کنید در کتاب ترجمه‌شده یا تالیفی‌تان، نمونه هایی از جریان سیال ذهن وجود دارد. هیچ می‌دانید اگر ویراستار ادبی، از سر بی‌تجربگی یا ناآگاهی، در صدد حذف یا تصحیح این قسمت ها بربیاید، چه فاجعه‌ای رخ خواهد داد ؟
این موضوع فقط مختص به ترجمۀ ادبی نیست، بلکه در مورد همۀ حیطه‌ها و زمینه‌ها نیز صدق می‌کند. از حقوق گرفته تا مهندسی برق و پزشکی.
همۀ این‌ها بر اهمیت انتخاب ویراستار می‌افزاید. در واقع، ویراستار غیرمجرب و ناآگاه حتی می‌تواند به محتوای کتاب‌تان آسیب بزند. بنابراین، نباید ویرایش کتاب را به هر ویراستاری بسپارید!
اولین قدم در ویرایش کتاب چیست؟
تا به این‌جا، با اهمیت ویرایش متن آشنا شدید و دانستید که ویرایش اصولی و درست می‌تواند بر ارزش کتاب ارزشمندتان بیفزاید و همچنین، به شما اعتبار ببخشد. اما اولین قدم در ویرایش کتاب چیست؟ چگونه می‌توانیم کتاب‌مان را به بهترین شکل ویرایش کنیم؟
اولین گام در ویرایش کتاب، انتخاب ویراستاری کاردان و مجرب است. در واقع، ویرایش کتاب کارِ یک روز و دو روز نیست، بلکه زمان‌بر و بالطبع، هزینه‌بر است. باید با ویراستاری همکاری کنید که پس از اتمام کار، وقتی کتاب ویرایش‌شده به دست‌تان رسید، با ویرایشی افتضاح مواجه نشوید و احساس نکنید وقت و هزینه‌تان هدر رفته است.
نباید ویرایش کتاب‌تان را به هر ویراستاری بسپارید. اگر در این مرحله از کار، دقت به خرج دهید، در وقت و هزینه‌تان صرفه‌جویی کرده‌اید، چرا که دیگر لازم نیست کارتان را به ویراستار دیگری بسپارید و دوباره، مدت زیادی را منتظر اتمام ویراستاری بمانید.
چرا ویرایش کتاب ارزش صرف هزینه را دارد؟
خدمات ویرایش کتاب ارزان نیست! توصیه می‌کنیم، در دریافت خدمات ویرایش کتاب، هزینه و قیمت را ملاک قرار ندهید و به فکر ویراستاری ارزان نباشید، بلکه کیفیت را ملاک قرار دهید. اما دلیل چنین توصیه‌ای چیست؟
همانطور که برای‌تان گفتیم، ویرایش کتاب کار یک روز و دو روز نیست و برای دریافت آن، باید مدتی صبر کنید. این یعنی صرف زمان!
گذشته از آن، باید مبلغی را نیز بابت ویراستاری بپردازید. این یعنی صرف هزینه!
حالا تصور کنید ویرایش کتاب‌تان به اتمام رسیده است، آن را دریافت کرده‌اید و می‌خواهید، با خیال راحت، به ناشر بسپاریدش. اگر ویراستار کارش را درست انجام نداده باشد، مسلماً، حسی به غایت ناخوشایند به سراغ‌تان خواهد آمد.
هزینه و وقت‌تان صرف کاری بی‌کیفیت شده است. باید دوباره به فکر یافتن ویراستاری کاردرست باشید. روز از نو، روزی از نو! باید دوباره، وقت و هزینه‌تان را به میان بیاورید. در نتیجه، بهتر است از همان ابتدا، در انتخاب ویراستار دقت کنید و کار را به کاردان بسپارید.
همانطور که مشاهده کردید، اگر از همان ابتدا، با صرف هزینه‌ای بالاتر، کار را به ویراستار کاردان بسپارید، در زمان و هزینه‌تان صرفه‌جویی کرده‌اید.
در بحث ویرایش کتاب، کیفیت را قربانی هیچ چیز نکنید، حتی هزینۀ بالا!
سخن آخر
تا به این‌جا، با اهمیت ویراستاری آشنا شدید و دانستید که ویراست کتاب علاوه بر آن‌که متن را برای خواننده‌تان خوانش‌پذیر می‌کند، به شما، در مقام نویسنده، مترجم و ناشر، نیز اعتبار می‌بخشد. اما یادتان باشد هر ویراستاری قابل اطمینان نیست! ویرایش کتاب تالیفی و ترجمه‌شده‌تان را به ویراستاری مجرب بسپارید تا اعتبارتان حفظ شود و علاوه بر آن، وقت و سرمایه‌تان نیز هدر نرود!
