فیپا چیست و برای دریافت آن چه باید کرد؟

کتاب‌ها برای چاپ و نشر فرآیندهای متفاوت و گاه مشابهی را پشت سر می‌گذارند. اگر چه نخستین مرحله تولید هر کتابی به نوشتن آن مربوط می‌شود، اما به صرف نوشتن نمی‌توان به چاپ و نشر کتاب دل بست. فیپا یکی از مراحلی است که هر کتاب می‌بایست پشت بگذارد تا برای چاپ آماده شود. فرقی نمی‌کند کتاب الکترونیک باشد یا کتاب فیزیکی، در هر صورت، دریافت فیپا الزامی است. هر چند ممکن است پذیرش این باور که کتاب‌های الکترونیک نیز نیازمند عبور از مرحله فیپا باشند برای برخی افراد دشوار است، اما هیچ کتابی نمی‌تواند بدون دریافت فیپا منتشر شود. پس اگر قصد تألیف یا ترجمه کتاب را دارید، لازم است که حتما کتاب شما فیپا داشته باشد. فیپا چیست؟ مراحل دریافت آن چیست؟

در این مطلب، هر آنچه باید در مورد فیپا و مراحل دریافت آن بدانید برای‌تان خواهیم گفت. با شبکه مترجمین ایران همراه باشید!

فیپا چیست؟

اگر گذرتان به کتابخانه‌های بزرگ افتاده باشد، حتماً با پدیده طبقه‌بندی و فهرست‌نویسی در این کتاب‌خانه‌ها آشنا هستید. کتابدارهای کتابخانه‌های بزرگ معمولاً بعد از دریافت تقاضای شما برای دریافت کتاب، به راحتی آن را از میان مخزن حاوی انبوه هزاران جلدی کتاب پیدا می‌کنند و برای‌تان می‌آورند.

هیچ‌وقت فکر کرده‌اید که چطور ممکن است کتاب‌ها را با چنان نظمی کنار هم قرار داد که بتوان در زمان لازم به کتاب دسترسی پیدا کرد؟

واقعیت این است اطلاعات مورد نیاز برای دسته‌بندی کردن کتاب‌ها از آنچه در فیپای هر کتاب درج شده استخراج می‌شود.

فیپا در واقع شناسنامه حرفه‌ای کتاب است که تمامی مشخصات کتاب از جمله مشخصات نویسنده و مترجم ، سال تولد (و مرگ)، قطع (اندازه) کتاب، سال و نوبت انتشار، دسته‌بندی موضوعی و … همه را با یک فرمت مشخص در خود جای داده‌است. فیپای هر کتاب معمولاً در صفحه نخست (فهرست یا شناسنامه) کتاب جای دارد.

بنابراین، پیش از آن‌که به سراغ سایت معرفی کتاب برای ترجمه بروید، می‌توانید جستجویی را انجام دهید تا دوباره کاری نکنید. البته این بدان معنا نیست که هیچ کتابی نباید بیش از یک بار ترجمه شود. اگر فکر می‌کنید ترجمه خوبی از کتاب مورد نظرتان در بازار نیست و شما چیز جدیدی برای ارائه دارید، می‌توانید به فکر ارائه ترجمه مجدد باشید.

ممکن است از یک کتاب چندین ترجمه در بازار وجود داشته باشد. در مقام خواننده، بهتر است به سراغ بهترین‌ها بروید. برای مثال، چندین ترجمه از کتاب مشهور شازده کوچولو، اثر اگزوپری، در بازار وجود دارد. اگر قصد خواندن این کتاب را دارید، بهتر است به سراغ  بهترین ترجمه شازده کوچولو بروید.

مرجع صدور فیپا کجاست؟

فیپا را گاهی فهرست‌نویسی پیش از انتشار نیز می‌نامند. سازمان اسناد و کتاب‌خانه‌ملی کشور یگانه مرجع برای صدور فیپا در کشور ما  است. این نهاد موظف است بدون دریافت هزینه برای تمامی کتاب‌ها پیش از انتشار فیپا صادر کند. نکته این‌که انتشار کتاب بدون دریافت فیپا امکان‌پذیر نیست، از همین رو تمامی ناشران نویسندگان و مترجمان مکلف به دریافت فیپا برای کتاب‌هایشان هستند.

هدف از صدور فیپا چیست؟

سازمان اسناد و کتاب‌خانه ملی اهدافی چند را برای فیپا تعیین کرده است، از یک‌دستی و هماهنگی فهرست‌نویسی گرفته تا جلوگیری از انجا کار تکراری  و افزایش سرعت گردش اطلاعات.

کارشناسان، هنگام صدور فیپا، کتاب را از جهت تکراری بودن بررسی می‌کنند و چنانچه کتاب پیش از آن، با نام فرد دیگری منتشر شده باشد، از انتشار مجدد آن به نام فرد جدید جلوگیری می‌کنند.

این اقدام باعث حفظ حقوق پدید‌آورندگان کتاب خواهد بود. اگر شما نگران این نکته هستند که کتاب‌تان توسط فرد دیگری منتشر شود با دریافت فیپا و ثبت اثر به نام خود، می‌توانید از بروز چنین مشکلاتی جلوگیری کنید.

سرقت ادبی یکی از مشکلاتی است که پدید آورندگان کتاب همواره از آن در رنج هستند،گاهی ممکن است برای شما نیز پیش آمده باشد که فرد یا افرادی نتیجه یک پژوهش و یا نوشته‌های شما را پیش از آنکه خودتان برای انتشار آن اقدام کنید به نام خودشان منتشر کنند پیگیری این گونه موارد اگر چه ممکن است گاهی به نفع نویسنده اصلی تمام شود اما در بسیاری موارد نویسندگان و پدید آورندگان اصلی اثر از حقوص مادی و معنوی خود محروم می‌شوند. برای جلوگیری از این مشکل، می‌توانید با دریافت فیپا اثر تالیفی یا ترجمه‌تان را  از بسیاری از سودجویی‌ها و سرقت‌های ادبی مصون نگه دارید.

اگر قصد انتشار کتاب تألیفی یا ترجمه‌تان را دارید، ویراستاری کتاب را جدی بگیرید تا در نهایت، کتابی خوانا را روانۀ بازار کتاب کنید و از این طریق، برای خودتان اعتبار و خوش‌نامی بخرید.

تاریخچه فیپا چیست؟

بیش از ۱۵۰ سال پیش (سال ۱۸۷۰ میلادی)، نخستین  فهرست‌نویسی مشترک (فیپا) به طور رسمی در‌ کشور آمریکا آغاز شد. کتاب‌خانه کنگره آمریکا این کار را برای اولین بار انجام داد، اما ۶ سال بعد (۱۸۷۶) اجرای آن در این کشور آغاز شد و کتاب‌خانه‌های انگلستان نیز از سال ۱۹۸۱ میلادی از این نوع فهرست‌نویسی یکسان استفاده کردند.

اما در کشورمان با نگاهی به شناسنامه‌ کتاب‌های منشتر شده دیده می‌شود که در سال ۱۳۴۶، معادل با ۱۹۶۷ میلادی، در کتاب‌هایی که از سوی دانشگاه تهران چاپ شده فیپا وجود دارد و بعدتر، در سال ۱۳۷۱، معادل با ۱۹۹۲ میلادی، کتاب‌خانه ملی این طرح را به صورت آزمایشی با برخی ناشران اجرا کرد تا این‌که بالاخره در سال ۱۳۷۵، درج این نوع فهرست‌نویسی به تصویب هیئت وزیران رسید و اجرای آن الزامی شد.

فیپای الکترونیک چیست؟

پیش از این، می‌توانستید فیپا را به صورت کاغذی و حضوری دریافت کنید. در این روند، ناشر، نویسنده یا مترجم (یا نماینده قانونی آنها) می‌بایست با مراجعه به مرکز اسناد کتابخانه ملی برای دریافت فیپا اقدام می‌کردند. انجام این کار مستلزم رفت و آمد چند‌باره افراد بود و سبب اتلاف وقت می‌شد. برای کاهش هزینه‌ها و جلوگیری از اتلاف وقت  از سال ۱۳۸۶ صدور فیپا به صورت الکترونیک آغاز شد.

در روش جدید تمامی پدید‌آورندگان می‌توانند از طریق سایت مرکز اسناد و کتاب‌خانه ملی کشور درخواست اخذ فیپا برای آثارشان را ارسال و آن را دریافت کنند.

برای دریافت فیپا چه باید کرد؟

برای دریافت فیپا، لازم است متن کتاب (‌در صورتی که کتاب عکس باشد تصاویر صفحات) را در اختیار کارشناسان صدور فیپا قرار دهید. این کار را می‌توانید در قالب فایل WORD  یا سند PDF انجام دهید. این کار به صورت الکترونیک و با ارسال محتوا انجام خواهد شد.

فراموش نکنید که در مورد کتاب‌های ترجمه می‌بایست تمام صفحات کتاب اصلی (مأخذ ترجمه) را اسکن کنید و به همراه متن ترجمه شده ارسال کنید.

مدارک شناسایی نویسندگان مترجمان و یا پدید آورندگان کتاب نیز از جمله مدارکی است که برای دریافت فیپا می‌بایست ارسال نمایید.

مدت زمان لازم برای صدور فیپا

بعد از ارسال مدارک و اسناد درخواست‌شده، صدور فیپا بین ۳ تا ۱۲ روز، بسته به نوع کتاب، طول خواهد کشید. کتاب‌های چاپ نخست بیشترین زمان انتظار (۱۲ روز) را دارند. پس از آن کتاب‌هایی که ناشر آن تغییر کرده است، یعنی قبلاً از سوی یک ناشر منتشر شده و هم‌اینک ناشر دیگری درخواست انتشار دارد، ۵ روز در صف دریافت فیپا خواهند بود. کتاب‌های تجدید چاپ فقط ۳ روز در انتظار دریافت فیپا خواهند ماند.

سخن آخر

تا به این‌جا آموختید که فیپا چیست و چگونه می‌توانید آن را دریافت کنید. انتشار هیچ کتابی، اعم از کتاب تألیفی و ترجمه، بدون دریافت فیپا ممکن نیست. دریافت فیپا برای آثاری که در قالب کتاب منتشر می شوند الزامی است و احتمالاً مانع از سرقت‌های ادبی خواهد شد، اما به خاطر داشته باشید که لازم است تا از محتوایی که تولید کرده‌اید به خوبی محافظت کنید و آن را به راحتی در اختیار افراد قرار ندهید.