غلط‌های رایج در زبان فارسی از دیدگاه حسن عمید
کلمات زیادی هر چند پیش‌پاافتاده در زبان فارسی وجود دارند که نابجا استفاده می‌شوند یا تلفظ آنها مطابق با آنچه در فرهنگ‌های لغت ضبط شده نیست. توجه به این موضوع در ویرایش فارسی اهمیت بسیاری دارد. حسن عمید (۱۳۵۸-۱۲۸۹) یکی از فرهنگ‌نویسان معاصر، فهرست بزرگی از کلماتی که به اشتباه به کار گرفته یا خوانده می‌شوند را گردآوری کرده‌است. در ادامه برخی از کلمات یا عبارات مشهور را مرور می کنیم.
اشتباهات املایی مشهور:
اثاث، اثاثه:
اثاث یا اثاثه به معنی کالا و اسباب و لوازم خانه است اغلب بجای آن اثاثیه می‌گویند غلط است.
بالاخره:
این کلمه در فارسی به معنی سرانجام و آخرالامر به کار می‌رود و در عربی استعمال نمی‌شود. به جای آن باید سرانجام گفته شود.
بلادرنگ:
این کلمه که یک ترکیب عربی و فارسی است؛ غلط است. صحیح آن بی‌درنگ است.
تسویه:
تسویه به معنی راست کردن، برابر کردن و مساوی کردن است، تصفیه به معنی به معنی پاک کردن و صاف کردن و پاکیزه ساختن، در مورد واریز حساب کلمۀ تسویه را باید استعمال کرد، برخی تصفیه حساب می‌گویند که غلط است.
چنانچه – چنانکه:
این دو کلمه را متداولا جابجا استفاده می‌کنیم. چنانچه در اصل چون آنچه بوده است و به معنی اگر است. در حالیکه «چنانکه» برای تشبیه استفاده می‌شود. پس، بهتر است که آن‌دو را جابجا استفاده نکنیم.
خاستن – خواستن:
خاستن به معنای بلند شدن و ایستادن است، خواستن به معنی خواهش کردن، آرزو داشتن، دوست داشتن و اراده کردن.
مشمع:
به معنی پارچه روغنی (به شمع آغشته) است . امروزه که آن را برای لفاف‌های پلاستیکی به کار می‌برند. آن را به صورت مشما تلفظ نکنیم و ننویسیم.
ماجری – ماجراجو:
کلمه‌ای عربی به معنی آنچه واقع شده و جریان واقعه است . ماجراجو ترکیبی است از فارسی با عربی که به معنی حادثه‌جو یا آشوب‌طلب به کار می‌رود و اشتباه است.
محذور – محظور:
محذور یعنی پرهیز شده و چیزی است که از آن حذر کنند، محظور به معنی منع‌شده و ناروا و ممنوع است، این دو کلمه تفاوت ظریفی دارند که نویسنده حرفه‌ای نباید آن دو را به جای هم به کار ببرد.
مسترد:
این کلمه را به معنی پس گرفته شده و باز پس داده شده به کار ببرید و به معنی رد کردن استفاده نشود بهتر است.
اشتباهات تلفظی مشهور:
صدمه:
به معنی آسیب و کوفتگی که معمولاً صدَمه خوانده می‌شود، اما اینجا هم روی دال باید ساکن باشد.
منکر:
اگر روی کاف فتحه باشد یعنی ناشایسته و قبیح و اگر کسره باشد به معنی انکار کننده است.
نکات:
جمع نکته است و باید به صورت نِکات تلفظ شود. تلفظ متداول و غلط آن نُکات است.
جلسه:
این کلمه را ابه معنی نشست است، اغلب جلَسه تلفظ می‌کنیم که بهتر است روی ل سکون بگذاریم.
جمع بندی:
این کلمات که به ترتیب حروف الفبا آورده شد، نمونه‌ای از فهرست طولانی‌تر است که نویسنده در کتاب «غلط‌های فاحش فرهنگ‌های فارسی» تدوین کرده‌است. نظر شما درباره تلفظ صحیح کلمات و کاربرد صحیح آنها چیست؟ آیا فکر می‌کنید اصراری برای تلفظ صحیح کلمات وجود دارد؟ همانطور که مثلاً در زبان انگلیسی در تلاشیم تا صحیح صحبت کنیم در فارسی همت داریم؟ یا اینکه این غلط‌ها جزیی از تغییرات زبانی هستند و همینکه در صحبت روزمره اشتباه به نظر نمی‌رسند برای به کار بردن آنها کفایت می‌کند.
احتمالا کلمات دیگری در ذهن شما است که تلفظ یا کاربرد اشتباه آن را زیاد می‌بینید.
خوشحال می‌شویم که آنها را برای خوانندگان دیگر بنویسید.
سلام!
بسیار ممنون از اطلاع‌رسانی و آگاه‌سازی شما.
اما جالب است که خود متن شما با یک اشتباه شروع شده! واژه «غلط» اشتباهاً «غط» نوشته شده، که البته مطمئناً اشتباه تایپی بوده است و نه غلط املائی.
دیگر اینکه، زبان عربی و فارسی بسیار در هم تنیده شده‌اند به گونه‌ای که جداسازی آنها بسیار دشوار، یا در مواردی غیرممکن است. از ترکیب این واژگان حتی بعضی عبارات جدید ساخته شده‌اند. تصور می‌کنم بهتر است برخی از اینها را برسمیت بشناسیم؛ چنانکه در سده‌های پیشین هم مردمان آن روزگار کلماتی ساخته‌اند که ترکیبی از واژگان زبان‌های دیگر بوده است. (مثلاً عباراتی که از زبان‌های آشور و بابل به فارسی آمده‌اند یا بعدها از ترکی و مغولی وارد زبان ما شده‌اند).
اگر بخواهیم بیش از حد وسواس به خرج دهیم، مثلاً باید «کوروش» را بخوانیم: «کورُو وَهاش». و چون کورو وهاش به عبری رفته کوروش شده و هنگامی که به یونانی رفته سیروس شده است؛ پس اسم سیروس را نپذیریم و آن را به کوروُ_وَهاش برگردانیم! یا مثلاً شاهنامه که بوده خدای‌نامه، بگوییم در اصل بوده «خوءَتای نامَک» و اصلاً اسم خدا را هم به همان خوءتای (یا خؤتای) برگردانیم!
البته ما به نوبۀ خود سعی می‌کنیم هرچه به ما رسیده است، بدون تغییر یا تبدیل به نسل‌های بعدی انتقال دهیم.
در مورد تلفظها هم (ضمن تشکر) به نظر بنده جای بحث است. مثلاً در مورد تلفظ کلمۀ نّکات به صورت نِکات، باید وارد حوزۀ علم کلام شویم و جامع‌المقدمات را مطالعه نماییم.
در پایان عرض کنم که تلاش شما در این زمینه شایستۀ تقدیر است.
از توجه شما سپاسگزارم!
دوست گرامی ممنونم که اشتباه متن را تذکر دادید. این اشکال برطرف شد. همچنین از همراهی و ارسال نظر شما متشکرم
هم از نویسنده و هم از شما بابت اطلاعاتی که در اختیار ما گذاشتید سپاسگزارم
در جمله زیر “را” را پس از فعل “می‌شوند” گذاشته اید که «غلط فاحش» است، چون “را” نشانه مفعول بی واسطه (یعنی یکی از اجزای جمله) است. وقتی آن را پس از فعل بگذارید کل جمله را به مفعول تبدیل می کنید!
«… یکی از فرهنگ‌نویسان معاصر، فهرست بزرگی از کلماتی که به اشتباه به کار گرفته یا خوانده می‌شوند را گردآوری کرده‌است.»