غلط‌های رایج در زبان فارسی از دیدگاه حسن عمید
کلمات زیادی هر چند پیش‌پاافتاده در زبان فارسی وجود دارند که نابجا استفاده می‌شوند یا تلفظ آنها مطابق با آنچه در فرهنگ‌های لغت ضبط شده نیست. توجه به این موضوع در ویرایش فارسی اهمیت بسیاری دارد. حسن عمید (1358-1289) یکی از فرهنگ‌نویسان معاصر، فهرست بزرگی از کلماتی که به اشتباه به کار گرفته یا خوانده می‌شوند را گردآوری کرده‌است. در ادامه برخی از کلمات یا عبارات مشهور را مرور می کنیم.
اشتباهات املایی مشهور:
اثاث، اثاثه:
اثاث یا اثاثه به معنی کالا و اسباب و لوازم خانه است اغلب بجای آن اثاثیه می‌گویند غلط است.
بالاخره:
این کلمه در فارسی به معنی سرانجام و آخرالامر به کار می‌رود و در عربی استعمال نمی‌شود. به جای آن باید سرانجام گفته شود.
بلادرنگ:
این کلمه که یک ترکیب عربی و فارسی است؛ غلط است. صحیح آن بی‌درنگ است.
تسویه:
تسویه به معنی راست کردن، برابر کردن و مساوی کردن است، تصفیه به معنی به معنی پاک کردن و صاف کردن و پاکیزه ساختن، در مورد واریز حساب کلمۀ تسویه را باید استعمال کرد، برخی تصفیه حساب می‌گویند که غلط است.
چنانچه – چنانکه:
این دو کلمه را متداولا جابجا استفاده می‌کنیم. چنانچه در اصل چون آنچه بوده است و به معنی اگر است. در حالیکه «چنانکه» برای تشبیه استفاده می‌شود. پس، بهتر است که آن‌دو را جابجا استفاده نکنیم.
خاستن – خواستن:
خاستن به معنای بلند شدن و ایستادن است، خواستن به معنی خواهش کردن، آرزو داشتن، دوست داشتن و اراده کردن.
مشمع:
به معنی پارچه روغنی (به شمع آغشته) است . امروزه که آن را برای لفاف‌های پلاستیکی به کار می‌برند. آن را به صورت مشما تلفظ نکنیم و ننویسیم.
ماجری – ماجراجو:
کلمهای عربی به معنی آنچه واقع شده و جریان واقعه است . ماجراجو ترکیبی است از فارسی با عربی که به معنی حادثه‌جو یا آشوب‌طلب به کار می‌رود و اشتباه است.
محذور – محظور:
محذور یعنی پرهیز شده و چیزی است که از آن حذر کنند، محظور به معنی منع‌شده و ناروا و ممنوع است، این دو کلمه تفاوت ظریفی دارند که نویسنده حرفه‌ای نباید آن دو را به جای هم به کار ببرد.
مسترد:
این کلمه را به معنی پس گرفته شده و باز پس داده شده به کار ببرید و به معنی رد کردن استفاده نشود بهتر است.
اشتباهات تلفظی مشهور:
صدمه:
به معنی آسیب و کوفتگی که معمولاً صدَمه خوانده می‌شود، اما اینجا هم روی دال باید ساکن باشد.
منکر:
اگر روی کاف فتحه باشد یعنی ناشایسته و قبیح و اگر کسره باشد به معنی انکار کننده است.
نکات:
جمع نکته است و باید به صورت نِکات تلفظ شود. تلفظ متداول و غلط آن نُکات است.
جلسه:
این کلمه را ابه معنی نشست است، اغلب جلَسه تلفظ می‌کنیم که بهتر است روی ل سکون بگذاریم.
جمع بندی:
این کلمات که به ترتیب حروف الفبا آورده شد، نمونه‌ای از فهرست طولانی‌تر است که نویسنده در کتاب «غلط‌های فاحش فرهنگ‌های فارسی» تدوین کرده‌است. نظر شما درباره تلفظ صحیح کلمات و کاربرد صحیح آنها چیست؟ آیا فکر می‌کنید اصراری برای تلفظ صحیح کلمات وجود دارد؟ همانطور که مثلاً در زبان انگلیسی در تلاشیم تا صحیح صحبت کنیم در فارسی همت داریم؟ یا اینکه این غلط‌ها جزیی از تغییرات زبانی هستند و همینکه در صحبت روزمره اشتباه به نظر نمی‌رسند برای به کار بردن آنها کفایت می‌کند.
احتمالا کلمات دیگری در ذهن شما است که تلفظ یا کاربرد اشتباه آن را زیاد می‌بینید.
خوشحال می‌شویم که آنها را برای خوانندگان دیگر بنویسید.
سلام!
بسیار ممنون از اطلاع‌رسانی و آگاه‌سازی شما.
اما جالب است که خود متن شما با یک اشتباه شروع شده! واژه «غلط» اشتباهاً «غط» نوشته شده، که البته مطمئناً اشتباه تایپی بوده است و نه غلط املائی.
دیگر اینکه، زبان عربی و فارسی بسیار در هم تنیده شده‌اند به گونه‌ای که جداسازی آنها بسیار دشوار، یا در مواردی غیرممکن است. از ترکیب این واژگان حتی بعضی عبارات جدید ساخته شده‌اند. تصور می‌کنم بهتر است برخی از اینها را برسمیت بشناسیم؛ چنانکه در سده‌های پیشین هم مردمان آن روزگار کلماتی ساخته‌اند که ترکیبی از واژگان زبان‌های دیگر بوده است. (مثلاً عباراتی که از زبان‌های آشور و بابل به فارسی آمده‌اند یا بعدها از ترکی و مغولی وارد زبان ما شده‌اند).
اگر بخواهیم بیش از حد وسواس به خرج دهیم، مثلاً باید «کوروش» را بخوانیم: «کورُو وَهاش». و چون کورو وهاش به عبری رفته کوروش شده و هنگامی که به یونانی رفته سیروس شده است؛ پس اسم سیروس را نپذیریم و آن را به کوروُ_وَهاش برگردانیم! یا مثلاً شاهنامه که بوده خدای‌نامه، بگوییم در اصل بوده «خوءَتای نامَک» و اصلاً اسم خدا را هم به همان خوءتای (یا خؤتای) برگردانیم!
البته ما به نوبۀ خود سعی می‌کنیم هرچه به ما رسیده است، بدون تغییر یا تبدیل به نسل‌های بعدی انتقال دهیم.
در مورد تلفظها هم (ضمن تشکر) به نظر بنده جای بحث است. مثلاً در مورد تلفظ کلمۀ نّکات به صورت نِکات، باید وارد حوزۀ علم کلام شویم و جامع‌المقدمات را مطالعه نماییم.
در پایان عرض کنم که تلاش شما در این زمینه شایستۀ تقدیر است.
از توجه شما سپاسگزارم!
دوست گرامی ممنونم که اشتباه متن را تذکر دادید. این اشکال برطرف شد. همچنین از همراهی و ارسال نظر شما متشکرم
سلام
اینایی که شما بهشون اشاره کردید ، اشتباه رایج و یا متداول نیستن و یا اگر هم هستن ، واژگان دیگری دارن نه اشتباه !!!
اشتباه اونه که یک نفر ، غیر پارسی زبان ، وقتی میشنوه وقتی به دایره ی لغات ذهنش رجوع میکنه دچار سردرگمی میشه ، مثل واژه ی دل ، که از شعر و شاعری هست تا دکان قصابی !!!
هم از نویسنده و هم از شما بابت اطلاعاتی که در اختیار ما گذاشتید سپاسگزارم
واقعا ممنون بابت این مقاله. در مورد کلمه ی صواب و ثواب هم اشتباهاتی در معنا صورت میگیره. در واقع راه صواب به معنای راه درست و صحیح و ثواب به معنای پاداش راه صواب است.
تلفپظ صحیح کلمه ی هممون چیست(حرکت م اول؟)
در جمله زیر “را” را پس از فعل “می‌شوند” گذاشته اید که «غلط فاحش» است، چون “را” نشانه مفعول بی واسطه (یعنی یکی از اجزای جمله) است. وقتی آن را پس از فعل بگذارید کل جمله را به مفعول تبدیل می کنید!
«… یکی از فرهنگ‌نویسان معاصر، فهرست بزرگی از کلماتی که به اشتباه به کار گرفته یا خوانده می‌شوند را گردآوری کرده‌است.»
بابا تو دیگه کی هستی
نه دوست عزیز این اشتباه شماست. دوستان درست نوشته اند. «فهرست بزرگی از کلماتی که به اشتباه به کار گرفته یا خوانده می‌شوند» یک جمله نیست… بلکه یک عبارت در حکم یک واژه می باشد و فعل اصلی «گردآوری کردن» است. مثل اینکه بگویند فهرستی را گردآوری کرده است. یا «فهرست بزرگی از کلمات را گردآوری کرده است» یا … که می توان این عبارت مفعولی را هر چقدر طولانی کرد و به اصل آن لطمه ای وارد نمی شود. فعل «گردآوری کردن» هم از افعال متعدی می باشند که به مفعول نیاز دارند. چنانچه از این فعل در جمله ی مورد بحث بپرسیم چه چیزی را گردآوری کرد؟ جواب می شود:« فهرست بزرگی از کلماتی که به اشتباه به کار گرفته یا خوانده می‌شوند.»
با سلام
دوست گرامی اما به نظرم محل «را» کاملا درسته. در اصل کل جمله مفعول را است. حتی اگر به طور سنتی برای رسیدن به مفعول به سوال «چه کسی را» و «چه چیزی را» پاسخ دهیم، جواب «را» همان جمله است. چه چیزی را؟ فهرست بزرگی از کلماتی که به اشتباه به کار گرفته یا خوانده می‌شوند.
حال چه لزومی داردکه برروی زبروزیر و پیش یعنی فتحه و کسره و ضمه تکیه کنیم زیرا بعض کلمات اززبانهای دیگر وارد شده ودرفارسی به جوری جا افتاده است هرکس معنی میداند درست میگوید بازهم نباید تاکیدکردکه حتما درست بگوید منظور مقصوداست که کم وبیش همه می فهمند. این وقت گذرانی است بسیارچیزهای جدید است که باید به دانش وفهم مردم اضافه کرد وقت خودراباابن مواردنباید گذرانید.
نه عزیزم
اگه همین کم کمکارو بی خیال شیم کم کمک چیزی از درستی زبون نمیمونه
به نظر من این گونه که ایرانی ها در زمان صحبت کردن از کلمات بیگانه و به خصوص انگلیسی استفاده می کنند و استفاده بیشتر ازکلمات انگلیسی را افتخار می دانند بعد از چند سال از زبان فارسی چیزی باقی نخواهد ماند.
آن یکی شیر است اندر بادیه
وآن دگر شیر است اندر بادیه
آن یکی شیر است کآدم میخورد
وآن دگر شیر است کآدم میخورد
شما همین که محبت کردین و این چند خط رو نوشتین ، توجیه بسیار عالی بود ..
ممنون از زحماتتون
بسیار نکته خوبی رو متذکر شدین ، مخصوصاً این روز ها که به شدت کلمات و عبارات اشتباه هم در محاوره و هم طرز نوشتاری ، زیاد به چشم میاد ( هم در نوشتار بنده )
درسته در زبان فارسی کلمات زیادی از عربی ، انگلیسی ، آلمانی ، فرانسه و حتی ترکی و … داره استفاده میشه اما باز هم نیم نگاهی به دستور زبان فارسی ( مخصوصاً در نوشتاری ) لازم ست ..
تشکر از سایت خوبتون
این نگاه یک نگاه مرتجعانه در زبان است. زبان پویاست
لطفا در مورد کلمه‌ی (یا کلمه) وبگاه توضیح بفرمایید. چون به نظر من اگه آرامگاه یعنی محل آرام گرفتن، پس وبسایت یعنی محل وب اگه محل وب کردن در نظر بگیریم، نباید صحیح باشه! شایدم الزامی به افزودن کلمه: کردن نیست.
با سلام و درود
میخواستم بدونم بکار بردن کلمه هایی مثل لَباس یا مَداد یا شانزده به جای لِباس ،مِداد،شونزده،در زبان گفتاری درسته ؟
باسلام و احترام خدمت اساتید محترم
میخواستم بدونم که بکار بردن کلماتی مثل ،مَداد یا لَباس یا شانزده ،در زبان گفتاری درسته ؟
با درود به اساتید محترم،
ترکیبات محترمانه‌ای که همه بزرگواران در باره زبان فارسی بکار برده‌اید قابل تشکر است، ولیکن زبان فارسی را بایستی از ریشه در کتاب‌های مدارس تسحیح نموده تا بتوان لغتهای مشابه فارسی را حذف نمود.
تاسف در این است که بودجه‌ای قابل برای ترویج فرهنگ فارسی موجود نيست تا اساتید لایق زبان فارسی را در کتاب‌های درسی مدارس ترمیم نمایند.
با تشکر
آفرین
ولی
به تنهایی و تنها
پارسی نوشت
زیباترین
گسترده ترین
تواناترین
بهترین
آهنگین ترین
ریشه دارترین
و
هر آنچه خوبی است ، بهترینهای آنها ، دارنده اش پارسی است.
این نوشته
نه دروغ است
نه گزافه
و نه چیزهایی بدینسان
پس پاس بدارید … بهترین ها را
درود اقا رادمان ….ایولا
شما خودتون تصحیح رو با س نوشتین عزیز!
سلام متاسفانه برخی از مطالبتان ایراد دارد مثلا
تصفیه حساب یعنی صاف کردن حساب درست است نه تسویه حساب
من نمی دانم از کدام منبع مطالب فوق را نوشته اید
اصلا ترکیبی به نام تسویه حساب در زبان عربی کاربرد ندارد
برای اطلاع بیشتر به غلط ننویسیم دکتر نجفی رجوع شود
سپاس ایزد دانا را چراکه آدمیانی هنوز هستند که زبان و ادبیات کهن سرزمین ایران برایشان دارای ارزش و پاسداشت است
ممنون
اونی که من سرچ کرده بودم نبود
سدام خسته نباشین تلفظ کلمات مشاب چجوری است ما از کجا بفهمیم که کجا باید از کمله درست استفاده کنیم
سلام ،بسیار خوشحالم صحفه ای پیدا کردم که سعی دارند ،مردم درست حرف بزنند و درست بنویسند .
کلمهای که مدتهاست از جوونا میشنوم و متاسفانه گاهی از بزرگسالان ، و اون کلمه ” هستش ” ،هست.بیشتر شبیه اینه که جوونا وقتی میخوان ادبی حرف بزنن، زیاد از این “ش”در آخر “هست” استفاده میکنند.
دوستانی که در اینکار تجربه دارند،آیا راهی به نظرتون میرسه که ای کلمه اشتباه ،کم کم از ادبیات گفتاری جوونای نازنین ایرانی حذف بشه؟
با سلام،
این توضیح کامل تری در مورد موضوعیست که در بالا اشاره کردم و در ضمن امیدوارم اساتید زبان و ادبیات فارسی عنایت و وقت داشته باشند که به دیدگاه های مردم هم ،پاسخی هر چند کوتاه ارائه دهند.
مدت طولانی هست که جوونا ،به ویژه در شرایطی که تلاش دارند، با ادب جلوه کنند ( و البته تعدادی از بزرگسالان ) از کلمه ” هستش” استفاده میکنند
.مثال : این کتاب برای برادر من هستش ،
متاسفانه این چیزیه که هستش ،
و یا این اسناد متعلق به بانک دیگه ای هستش و بی شمار مثال دیگر.
و این درحالیست که به راحتی میتوانیم از “ه” استفاده کنیم مثل : این کتاب برادر منه ،یا “کتاب برادر من هست ”
مثل:متاسفانه این چیزیه که هست (یا وجود داره)
،یااین اسناد متعلق به بانک دیگه ایه،یا بانک دیگه ای هست
.بگذریم که ” است ” هم میتونه درست ترین انتخاب باشه ولی میفهمم که برای محاوره کمی زیادی فعل رو جدی میکنه ،علاوه بر اینکه باید کل جمله با همین زبان “کتابی”بیان بشه .
اما واقعیت اینه که بسیار زیاد تو صحبتها میشنوم ،و معدود دفعاتی که خواستم په دور از جمع به این اشتباه اشاره کنم و با کمال ادب ( تا حدی که از من بر اومده) با عکس العمل های ناخوشایند و توهین آمیز و در بهترین حالت ،با بی توجهی کامل مواجه شدم.
امیدوارم جوانان و برخی پزرگسالان با کمی دقت و تمرین این عادت اشتباه رو از محاوراتشون حذف کنند ،تا به مرور جزیی از کلمات فارسی نشه ،
مثل کلمه” پاچه خاری ” آقای قاسمخانی که در متون چاپ شده در کتابها و روزنامه ها و غیره ، به اشتباه ” پاچه خواری ” نوشته میشه از نویسندگانی که از انها توقع اشتباه نمیرود.
ممنون بابت اطلاعاتی که در اختیار گذاشتید
سلام خسته نباشیدبنظرتون این جمله اشتباه است
لطفا شماهابه اصل قضیه بپرهیزید