معرفی اچ ایندکس | h-index چیست؟
یکی از مشهورترین معیارهای رتبه‌دهی به دانش‌پژوهان
h-index چیست؟
اچ ایندکس خلاصه میزان تقریبی بهره‌وری و تاثیر پژوهشگران است. میزان بهره‌وری از طریق تعداد مقالات، و تاثیر از طریق تعداد ارجاعات به آثار منتشرشده پژوهشگران تعیین می‌شود. این شاخص می‌تواند برای شناسایی مرکزیت پژوهشگران خاص مفید باشد زیرا پژوهشگران دارای h-index بالاتر به آثار بیشتری تولید کرده‌اند که دیگر همکارانشان آن‌ها را مهم تلقی می‌کنند و به آن ارجاع می‌دهند.
تعریف ساده اچ ایندکس
اچ ایندکس از سوی ج. ای. هرش در سال 2005 پیشنهاد و در صورت‌جلسات آکادمی ملی علوم ایالات متحده آمریکا منتشر شد. h-index معیاری کمّی و مبتنی بر تحلیل داده‌های منتشره با استفاده از موارد منتشره و ارجاعات است که «برآوردی از میزان اهمیت، و تاثیر گسترده کمک‌های پژوهش جمعی دانشمندان» ارائه می‌دهد. به گفته هرش، h-index به شکل زیر تعریف می‌شود:
«ایندکس یک دانشمند برابر h است اگر h مقاله از بین Np مقاله او حداقل h ارجاع داشته باشد و مقالات دیگر (Np – h) او هر یک ≤h (کمتر یا مساوی h) ارجاع داشته باشند.»
h-index می‌تواند با نمودار تعداد ارجاعات مقاله نیز تعیین شود. پس این شاخص را نقطه برخورد قطر نموداربا داده‌های ارجاع تعیین می‌کند. در این مورد، سه مقاله وجود دارند که بالای قطر هستند و درنتیجه اچ ایندکس عدد 3 است.
تعریف اچ ایندکس، معدودی ویژگی مطلوب دارد:
- داده‌های پرت نسبتا تاثیری روی آن ندارند. اگر برای مثال 1000 بار به مقاله رتبه‌بالایی ارجاع شده باشد، این امر h-index را تغییر نمی‌دهد.
- اچ ایندکس عموما تنها در صورتی افزایش می‌یابد که پژوهشگر به تولید آثار خوب ادامه دهد. h-index در صورتی به 4 افزایش می‌یافت که مقاله دیگری به 4 ارجاع اضافه می‌شد، اما در صورتی افزایش نمی‌یافت که مقالات دارای ارجاعات کمتر اضافه نمی‌شدند.
- ایندکس هرگز بیشتر از تعداد مقالات منتشرشده نویسنده نخواهد بود؛ نویسنده برای داشتن h-index با عدد 20 باید دست کم 20 مقاله منتشر کرده باشد که دست کم 20 بار به آن‌ها ارجاع شده باشد.
طرح کلی گام به گام برای محاسبه اچ ایندکس
- گام 1: تمام مقالات منتشرشده خود را در جدولی فهرست کنید.
- گام 2: تعداد ارجاعات به هر مقاله را گردآوری کنید.
- گام 3: مقالات را براساس تعداد دفعات ارجاع به آن‌ها رتبه‌بندی کنید.
- گام 4: اکنون h-index را می‌توان از طریق یافتن مدخلی که رتبه‌بندی آن در فهرست بیشتر از تعداد ارجاعات باشد، به دست آورد.
در اینجا نمونه‌ای از جدولی را می‌بینیم که در آن مقالات براساس تعداد ارجاعاتشان رتبه‌بندی شده‌اند و اچ ایندکس آن 3 برآورد شده است.
| رتبه | مقاله | تعداد ارجاع | توضیح |
| 1 | مقاله A | 11 | – |
| 2 | مقاله B | 6 | – |
| 3 | مقاله C | 4 | h-index عدد 3 است |
| 4 | مقاله D | 3 | تعداد ارجاع در اینجا کمتر از رتبه مقاله است |
| 5 | مقاله E | 3 | – |
| 6 | مقاله F | 1 | – |
خوشبختانه اینجا سرویس‌هایی نظیر Scopus، Web of Science، و گوگل اسکولار وجود دارد که می‌توانند این بار سنگین را برداشته و به شکل خودکار داده‌های شمارش ارجاعات را ارائه کرده و h-index را محاسبه کنند.
چرا دانستن اچ ایندکس برای کار شما اهمیت دارد
h-index چیزی نیست که نیاز به محاسبه روزانه داشته باشد، اما دانستن جایگاهتان به چند دلیل مفید است. اول اینکه بالارفتن از نردبان اچ ایندکس ارزش جشن‌گرفتن را دارد. اینکه آیا ارزش جشن گرفتن را داشته باشد، به شما بستگی دارد اما حتما زمانی را به جشن‌گرفتن این موفقیت اختصاص دهید (در دنیای آکادمیک تعدادش زیاد نیست). اما مهم‌تر از آن، h-index یکی از معیارهایی است که آژانس‌های تامین بودجه یا کمیته استخدام دانشگاه به هنگام تقاضای شما برای کمک یا پست شغلی آن را محاسبه می‌کنند. با توجه به تعداد اغلب زیاد تقاضانامه‌ها، اچ ایندکس برای رتبه‌بندی کاندیدها و فیلترکردن از قبل محاسبه می‌شود.
البته آژانس‌های تامین بودجه و کمیته‌های استخدام از ابزارهایی برای محاسبه h-index استفاده می‌شوند، و شما هم می‌توانید از آن‌ها استفاده کنید.
توجه به این نکته حائز اهمیت است که با توجه به داده‌های اصلی که این خدمات گردآوری کرده‌اند، اچ ایندکس شما ممکن بود متفاوت باشد. بیایید نگاهی به h-index فیزیکدان مشهور استیفن و. هاوکینگ بیندازیم تا این مسئله را نشان دهیم:
| سرویس ارائه دهنده h-index | اچ ایندکس هاوکینگ |
| https://www.scopus.com/authid/detail.uri?authorId=6701475619 | 72 |
| Web of Science | 76 |
| https://scholar.google.com/citations?user=qj74uXkAAAAJ | 121 |
پس اگر از تعداد ارجاعات به کارتان که در فهرست این پایگاه‌های داده قرار ندارند، آگاهید برای مثال چون در صورت‌جلسات کنفرانسی هستند که در این پایگاه‌های داده فهرست نشده‌اند، آنگاه خواهشمند است این مسئله را در رزومه خود بنویسید. این کار می‌تواند باعث افزایش زیاد h-index شما شود.
منابعی برای یافتن اچ ایندکس
Google Scholar
Google Scholar برای نویسندگانی که پروفایل ساخته‌اند، h-index ارائه می‌کند.
Publish or Perish
Publish or Perish برنامه‌ای نرم‌افزاری است که ارجاعات آکادمیک از Google Scholar را بازیابی و تحلیل کرده و از بین معیارهای دیگر، اچ ایندکس را ارائه می‌کند. این برنامه برای به‌دست‌آوردن h-index نویسندگانی که پروفایل Google Scholar دارند، سودمند است.
Scopus
Scopus ویژگی ردیابی ارجاع ارائه می‌کند که امکان ایجاد نمودار مرور ارجاع برای ایجاد اچ ایندکس برای موارد منتشره و ارجاعات از سال 1970 تا کنون را فراهم می‌آورد. این ویژگی امکان حذف ارجاعات فردی از تعداد کل ارجاعات را نیز فراهم می‌آورد.
Web of Science
Web of Science امکان ایجاد h-index برای موارد منتشره و ارجاعات از سال 1970 تا کنون را با استفاده از ویژگی «ایجاد گزارش ارجاع» فراهم می‌آورد.
نقاط قوت و ضعف اچ ایندکس
نقاط قوت اچ ایندکس
- h-index معیاری برای ارزیابی تاثیر مجموع برونداد و عملکرد پژوهشی نویسنده است؛ از طریق مقایسه موارد منتشره با ارجاعات، کمیت و کیفیت را می‌سنجد.
- اچ ایندکس وزن بی‌تناسب موارد منتشره دارای ارجاعات متعدد یا موارد منتشره که ارجاعی به آن‌ها نشده است را تصحیح می‌کند.
- چند منبع به شکل خودکار h-index را به عنوان بخشی از گزارش‌های ارجاع نویسندگان محاسبه می‌کنند.
نقاط ضعف اچ ایندکس
- h-index معیاری برای ارزیابی کل برونداد پژوهشی نویسنده است؛ برای چارچوب زمانی خاصی در نظر گرفته نشده است.
- اچ ایندکس به موارد منتشره‌ای که به ندرت به آن‌ها ارجاع داده شده است، حساس نیست نظیر چکیده‌ها و موارد منتشره‌ای که مدام به آن‌ها ارجاع داده می‌شود نظیر نقدها.
- مسئله گونه‌های مختلف نام نویسنده و نسخه‌های متعدد اثری مشابه در ایجاد داده‌های ارجاع دقیق برای نویسنده‌ای خاص، چالش ایجاد می‌کند.
- h-index بافت ارجاعات را ارائه نمی‌کند.
- h-index معیاری جهانی تلقی نمی‌شود چون مقایسه نویسندگان دارای سوابق یا رشته‌های متفاوت، دشوار است. محققان جوان وضعیت خوبی ندارند و رشته‌های آکادمیک از نظر تعداد موارد منتشره، ارجاعات و نقل‌قول‌ها متفاوت هستند.
- ارجاعات فردی یا ارجاعات افتخاری در بین همکاران می‌تواند اچ ایندکس را دستخوش تحریف کند.
- h-index با توجه به داده‌های موارد منتشره که در محاسبه شاخص گنجانده می‌شود، در بین منابع متغیر است.
- اچ ایندکس رتبه‌بندی نویسنده و مشخصات نویسنده مشترک در موارد منتشره را نادیده می‌گیرد.
- مواردی از «شرایط متناقض» درباره نویسندگانی مشاهده می‌شود که تعداد موارد منتشره مشابهی دارند و تعداد ارجاعاتشان متفاوت است اما h-index مشابهی دارند. برای مثال نویسنده A هشت مورد منتشره دارد که در مجموع 338 بار به آن‌ها ارجاع شده است و نویسنده B نیز هشت مورد منتشره دارد که در مجموع 28 بار به آن‌ها ارجاع شده است. نویسنده A و نویسنده B اچ ایندکس مشابه 5 دارند اما نویسنده A رتبه ارجاع بالاتری نسبت به نویسنده B دارد. Balaban, AT، 2012. وجوه مثبت و منفی شاخص‌های ارجاع و عوامل تاثیرژورنالی. Scientometrics. DOI: 10.1007/s11192-102-0637-5 را ببینید.
طیف شاخص‌ها در دانش‌پژوهان چقدر است؟
به گفته هرش:
- h-index = 20 بعد از 20 سال فعالیت علمی: مشخصه اصلی دانشمند موفق
- اچ ایندکس = 40 بعد از 20 سال فعالیت علمی: مشخصه اصلی دانشمندان برجسته، احتمالا تنها در دانشگاه‌های برتر یا آزمایشگاه‌های پژوهشی اصلی دیده می‌شود.
- h-index = 60 بعد از 20 سال فعالیت علمی، یا 90 بعد از 30 سال: مشخصه افراد واقعا منحصر به فرد.
- اچ ایندکس = 20-15: عضویت در جامعه ملی فیزیک.
- h-index = 45 یا بالاتر: عضویت در آکادمی ملی علوم.
آیا تمام موفقیت‌های آکادمیک شما را می‌توان در یک عدد خلاصه کرد؟
قطعا نه! افراد به این مسئله واقفند و تلاش‌های زیادی برای پرداختن به نواقص خاص اچ ایندکس صورت گرفته است اما در نهایت این هم فقط عددی است که برای تاکید یا رفع تاکید روی وجوه خاص h-index در نظر گرفته می‌شود. در هر حال برای حضور در بازی باید قواعد آن را بدانید و باید به این قواعد واقف باشید تا بتوانید تغییرشان دهید. اگر حس می‌کنید اچ ایندکس شما به خوبی موفقیت‌های آکادمیک شما را بازتاب نمی‌دهد، منفعل نباشید و این را در رزومه خود عنوان کنید!
می‌توانید تفاوت رزومه و CV به همراه کاربرد و اطلاعات قابل ذکر در هر کدام را در مقاله مستقل خود مطالعه کنید. خوشحال می‌شویم اگر شما که این متن را می‌خوانید h-index خودتان را محاسبه و در کامنت‌ها عنوان کنید.
