نقد ترجمه: چگونه یک ترجمه را نقد کنیم

هنگام نقد ترجمه به چه نکاتی توجه کنیم؟ نقد ترجمه نیز درست مثل خود ترجمه اصولی دارد که در عمل، باید به آن‌ها توجه داشته باشید. اما اصول نقد ترجمه چیست؟ اگر بخواهیم با نگاه انتقادی به ترجمه نگاه کنیم، باید چه نکاتی را در نظر بگیریم؟ در ادامه این مطلب، هر آنچه باید در مورد نقد ترجمه و روش‌های آن بدانید برای‌تان خواهیم گفت. با ترنسنت همراه باشید.

نقد ترجمه چیست؟

وقتی از نقد ترجمه صحبت می‌کنیم، دو بُعد مد نظرمان است: نظری و عملی.

از جنبه نظری، تئوری‌های ترجمه، روش‌شناسی و ارزیابی ترجمه اهمیت پیدا می‌کند.

از جنبه عملی، نقاط ضعف و قوت ترجمه اهمیت پیدا می‌کند.

اگر می‌خواهید نقد ترجمه را به بهترین شکل انجام دهید، باید هر دو بُعد را مد نظر داشته باشید. با ارزیابی نقاط ضعف و قوت ترجمه از هر دو حیث، می‌توانید میزان ارزشمندی یک ترجمه را مشخص کنید.

معیارهای نقد ترجمه چیست؟

در نقد ترجمه، باید یک سری معیارها را مد نظر داشته باشید. در ادامه، برای‌تان خواهیم گفت هنگام نقد ترجمه باید چه معیارهایی را در ذهن داشته باشید.

معادل‌ یابی در ترجمه

معادل‌یابی اهمیت بسیار زیادی در ترجمه دارد. ترجمه حروف اضافه نیز اهمیت بسیار زیادی دارد. در واقع، مترجم باید به معانی مختلف یک واژه توجه ویژه داشته باشد و علاوه بر آن، بر لحن و بافتار متن نیز توجه داشته باشد تا بتواند از میان واژه‌های مترادف بهترین گزینه را انتخاب کنند.

شکستن جمله‌ها در ترجمه

ساختار زبان‌ها متفاوت با یکدیگر است. مثلاً در زبان انگلیسی، یک جمله مرکب متشکل از چندین جمله است، اما لازم نیست در زبان فارسی، همه آن‌ها را به صورت جمله ترجمه کنیم، بلکه می‌توانیم برخی را به صورت عبارت بیاوریم. به علاوه، برخی از مترجمان معتقدند این جمله‌های طولانی را باید در ترجمه شکست و برخی دیگر معتقدند که ساختار جمله باید حفظ شود. برای مثال، سروش حبیبی، مترجم ایرانی، معتقد است ساختار زبان مبدأ باید در متن حفظ شود و جمله‌های بلند را نباید شکست. این مترجم نام آشنا بلندترین جمله‌های روسی را نیز به همان شکل به زبان فارسی ترجمه می‎‌کند.

اضافه کردن و کم کردن

مترجم، با توجه به زبان مقصد، می‌تواند واژگانی را در متن کم و زیاد کند. مثلاً ممکن است لازم باشد برای برگردان یک کلمه انگلیسی به فارسی، از سه کلمه فارسی استفاده کرد یا بالعکس. بهاء الدین خرمشاهی معتقد است مترجم می‌تواند این کاستن و افزودن را تا 5% انجام دهد. البته این کاستن و افزودن به معنای تغییر مقصود نویسنده متن اصلی نیست، صرفاً در جهت پرهیز از ترجمه تحت‌الفظی است.

کریم امامی، مترجم، معتقد است مترجم ناتوان سعی می‌کند متن را عین به عین ترجمه کند.

برگردان ساختار جمله

گاهی لازم است ساختار جمله در ترجمه تغییر کند. مثلاً در زبان فارسی، ساختار مجهول وجود ندارد، اما در زبان انگلیسی وجود دارد. بنابراین بهتر است مترجم هنگام ترجمه متن، ساختار مجهول را به ساختار معلوم تغییر دهد.

نقد ترجمه متون ادبی و فلسفی

در ترجمه متون ادبی و فلسفی، علاوه بر آشنایی با زبان‌های مبدأ و مقصد، باید با آراء، افکار و زبان نویسنده متن نیز آشنایی کافی داشته باشید، در غیر اینصورت، ترجمه مقبولی را ارائه نخواهید داد. مثلاً اگر می‌خواهید فلسفه دلوز را به زبان فارسی ترجمه کنید، نمی‌توانید یک راست به سراغ ترجمه بروید، بلکه باید از پیش، در آثار دلوز غور کرده باشید و مفاهیم و ترجمه آن را یاد گرفته باشید.

نقدی بر ترجمه مترجمان تازه کار

برای ارائه ترجمه‌ای باکیفیت و دقیق، تسلط به زبان‌های مبدأ و مقصد لازم است. اولین نقدی که به مترجمان تازه کار وارد است تسلط نداشتن به زبان‌های مبدأ و مقصد است. در واقع، اولین خشت ترجمه تسلط به زبان‌های مبدأ و مقصد است. مثلاً اگر مترجم زبان انگلیسی هستید، تسلط به زبان انگلیسی خوب است، اما کافی نیست، باید زبان فارسی را نیز کاملاً بشناسید تا بتوانید ترجمه درستی را انجام دهید. به علاوه، آشنایی با فرهنگ و تاریخ هر دو زبان نیز بر کیفیت ترجمه تأثیر مثبت می‌گذارد.

منتقد ترجمه کیست؟

منتقد ترجمه لزوماً مترجم نیست، اما فنون ترجمه را می‌شناسد و می‌تواند ساختار آن را از لحاظ نظری و عملی بررسی کند. منتقد ویژگی‌های ترجمه خوب را می‌شناسند و با بررسی متن مبدأ و مقصد و مقابله این دو با یکدیگر، ترجمه را نقد می‌کند.

سخن آخر

تا به اینجا، با نقد ترجمه و معیارهای آن آشنا شدید. همانطور که مشاهده کردید، منتقد ترجمه، فارغ از اینکه خودش تجربه ترجمه داشته باشد یا خیر، ترجمه را از لحاظ عملی و نظری به خوبی می‌شناسد و می‌تواند آن را نقد کند. در نقد ترجمه، مباحث و مسائل بسیار مهمی اهمیت پیدا می‌کنند، برای مثال،نحوه معادل یابی در ترجمه، توجه به ساختار جمله در متن مبدأ و مقصد، توانایی مترجم در انتقال مفهوم و پرهیز از ترجمه تحت الفظی و توجه به قوانین و ساختارهای زبان فارسی. حضور منتقدان ترجمه در هر زبان و فعالیت مستمرشان سبب بهبود کیفیت ترجمه و حتی پویایی آن زبان خواهد شد.