چگونه اصطلاحات پزشکی را ترجمه کنیم؟ + ویدئو

هر کسی که در ترجمه متون پزشکی برای اولین بار با واژگان پزشکی (مثلا در حوزه قلب یا ارتوپدی و موارد دیگر …) مواجه می‌شود، خواه دانشجو باشد یا خیر، احتمالاً با مشکلات زیادی در درک آن‌ها مواجه خواهد شد. بر اساس تجربه‌ای که به‌عنوان معلم زبان انگلیسی تخصصی دانشجویان پرستاری داشته‌ام، متوجه شده‌ام که آنها معمولاً سعی می‌کنند معنای اصطلاحی پزشکی را به صورت کلی درک کنند، زیرا نمی‌دانند که می‌توان این کلمات را به چند بخش تقسیم کرد، و اینکه یادگیری این بخش‌ها به صورت جداگانه بسیار آسان‌‌تر است.

با این حال، دانشجوها با به‌کارگیری این روش اغلب مشکلاتی را برای خودشان ایجاد می‌کنند، زیرا وقتی با اصطلاحات دستور زبان از قبیل پسوند، پیشوند و ریشه‌ها مواجه می‌شوند غالباً حسی از ترس آن‌ها را فرا می‌گیرد. اما اگر واقعا می‌خواهند این جنبه از مطالعات پزشکی را درک کنند باید بر این «چالش» فایق آیند.

هدف اصلی مقالۀ فعلی این است که نشان دهد این مشکلات آن چنان که دانشجوها فکر می‌کنند بزرگ نیستند. اولین کار توضیح نحوۀ تشخیص ریشه‌ها، پیشوندها و پسوندهاست، و سپس باید چگونگی ترکیب این موارد و شکل‌گیری اصطلاحات پزشکی را نشان داد. برای درک کامل این روش مثال‌هایی به زبان‌های فارسی و انگلیسی ارائه خواهند شد. هدف آسان کردن درک و ترجمه اصطلاحات پزشکی انگلیسی است.

اصطلاحات پزشکی چگونه ساخته شده‌اند؟

اکثر اصطلاحات پزشکی که در حال حاضر به کار می‌روند از منابع مختلفی سرچشمه می‌گیرند، و اصلی‌ترین آن‌ها کلمات لاتین و یونانی هستند. این اصطلاحات اغلب از اِپونیم (نام‌بخش) نیز مشتق می‌شوند؛ اپونیم در واقع نام پزشک یا جراحی‌ست که روش، عمل و یا بیماری را کشف کرده است. گاهی از نام‌های شخصیت‌های اساطیری نیز استفاده می‌شود. این منابع به‌عنوان پسوند، پیشوند و ریشۀ کلمات به کار می‌روند. برای شناخت و ترجمه اصطلاحات پزشکی به فارسی بهتر است با این موارد آشنایی پیدا کنیم.

 پسوندها، پیشوندها و ریشه‌ها در اصطلاحات پزشکی

البته، لازم است پیش از هر اقدامی توضیح داد که پسوند، پیشوند و ریشه دقیقا به چه چیزهایی گفته می‌شود. مهم‌ترین بخش یک کلمه ریشۀ آن است، که معنی بنیادین کلمه را در بر می‌گیرد. یکی از کلمات رایج در زبان فارسی کلمۀ غیرطبیعی است که ریشۀ آن کلمۀ طبیعی است. به همین ترتیب کلمۀ player در انگلیسی از کلمۀ play مشتق شده است.

پیشوند بخشی از کلمه است که پیش از شروع آن کلمه قرار می‌‎گیرد و معنی آن را تغییر می‌دهد. بنابراین a- در کلمۀ anormal پیشوند بوده و به معنی «por encima de» (بالا) است، در نتیجه anormal یعنی «por encima de lo normal» (بالای نرمال). در کلمۀ replay، re- پیشوند بوده و معنی آن «تکرار» است، کلمۀ replay یعنی «بازی مجدد.»

بخشی از کلمه که در انتهای آن قرار می‌گیرد و معنی آن را نیز تغییر می‌دهد پسوند نامیده می‌شود. به عنوان مثال، normalidad دارای پسوند -idad به معنی «condición o calidad» (شرط یا کیفیت) و normalidad به معنی «condición o calidad de normal» (شرط یا کیفیت نرمال) است. در انگلیسی، کلمۀ player از play و -er تشکیل شده است که -er پسوندی به معنای «شغل» است. بنابراین player یعنی «کسی که بازی می‌کند.»

دانلود اینفوگرافیک جالب برای درک صحیح واژگان پزشکی

واژگان پزشکی لاتین و یونانی

حالا که معنی ریشه، پسوند و پیشوند را در کاربرد متداول‌شان درک کردیم، باید این دانش را در واژگان پزشکی به کار بریم. برای مثال، کلمۀ hypertension را می‌توان به دو بخش تقسیم کرد: در این اصطلاح، tension ریشۀ کلمه (wr) و hyper- پیشوند (p) است. بنابراین می‌توان نوشت:

(P)        (wr)
hyper- / tensión

کلمۀ gastritis مثال دیگریست که در آن gastr- ریشۀ کلمه (wr) و -itis پسوند (s) آن است. بنابراین می‌توان نوشت:

(wr)     (s)
gastr- / -itis

اصطلاحات پزشکی دیگری نیز وجود دارند که از بیش از یک ریشه، و بیش از یک پسوند یا بیش از یک پیشوند تشکیل شده‌اند. در اینصورت، معنی این دسته از اصطلاحات پزشکی دشوارتر خواهد بود. برای مثال به اصطلاح otorhynolaryngology توجه کنید:

wr  cv    s      cv   wr         cv   s
ot-/-o /rhyn-/-o / laryng- / -o /-logy

همانطور که مشاهده می‌شود، این کلمه از سه ریشۀ کلمه (wr)، سه حرف صدادار ترکیبی (cv) و پسوند (s) تشکیل شده است. از حروف صدادار ترکیبی (که معمولا حرف o است) برای تسهیل تلفظ استفاده می‌شود. این حرف بین دو ریشۀ کلمه، یا هنگامی‌که پسوند با حرفی بی‌صدا شروع می‌شود، میان ریشۀ کلمه و پسوند قرار می‌گیرد.

با این حال، برای درک اصطلاحات پزشکی نه تنها باید آنها را به بخش‌های جداگانه تقسیم کرد، بلکه باید از معنای هر کدام از این بخش‌ها اطلاع داشت. بنابراین، کلمۀ hypertension از پیشوند (p) hyper- به معنی «بالا» یا «بیش از اندازه» و ریشۀ کلمۀ (wr) tension به معنی «فشار خون» تشکیل شده است. بنابراین، معنی کلی hypertension یعنی «فشار خون بالا (بیش از اندازه)» است.

به همین ترتیب، مثال‌های قبلی را می‌توان به صورت زیر نوشت:

برای درک راحت‌تر معنی واژگان و اصطلاحات رشته پزشکی باید منشا آنها را بدانیم، زیرا گاهی ممکن است با ریشه‌ها، پسوندها و پیشوندهایی مواجه شویم که هم در یونانی و هم در لاتین به‌کار می‌روند. مثلاً در مورد اصطلاحاتی که به بخش یکسانی از بدن مربوط هستند.

ممکن است حروف اضافه‌ای پیدا شود که در هر دو زبان یونانی و لاتین وجود داشته باشند.

بسیاری از صفاتی که از یونانی یا لاتین مشتق می‌شوند معنای مشابهی دارند.

حال که چنین اطلاعاتی داریم، نه تنها می‌توانیم همۀ اصطلاحات پزشکی در بیمارستان را با استفاده از روش ذکرشده درک کنیم، بلکه قادر به ساخت آنها نیز هستیم. این کار را می‌توان با توجه به تعاریف و بخشْ کلمات انجام داد. می‌توانیم از جدول زیر استفاده کنیم.

برای مثال، هنگامی‌که می‌خواهیم کلمه‌ای بسازیم که معنی «التهاب کبد» داشته باشد، باید با استفاده از این جدول بخشْ کلمه‌هایی را که معنای «کبد» و پسوند یا پیشوند «التهاب» را می‌دهند پیدا کنیم، و در صورت نیاز، از حرف صدادار ترکیبی استفاده کنیم. بنابراین، کلمه به این صورت خواهد بود: hepat-/-itis، از کلمات hepat– به معنی «کبد» و پسوند –itis به معنی «التهاب».

یا یک مثال دیگر، «مربوط به درون ورید» که مطابق ترکیب زیر intravenous خواهد بود:

p      wr      s
intra /ven / ous

مفهوم در اپونیم در اصطلاحات انگلیسی پزشکی

اکثر اپونیم‌ها از نام خانودگی پزشکانی مشتق شده‌اند که چیزی را در حیطۀ پزشکی در بیمارستان کشف یا ایجاد کرده‌اند. گاهی از نام‌های مسیحی، و گاهی نیز از نام فرد بیماری استفاده می‌شود که ابتلایش به اختلالی منجر به نوشتن نخستین شرح از آن اختلال بوده است.

با این حال، باید درنظر داشت که ممکن است اپونیم‌ها بین کشورها یا نواحی مختلف متفاوت باشند. مشکل دیگر این است که تعداد اپونیم‌ها روز به روز افزایش می‌یابد و همگام ساختن خود با این تغییرات بسیار دشوار است.

برخی از شناخته‌شده‌ترین مثال‌های مربوط به اپونیم‌ها در جدول زیر ذکر شده است:

نام کاشف	اپونیم	معنی
ای. آلزایمر (روانپزشک و متخصص اعصاب آلمانی)	بیماری آلزایمر	شایع‌ترین علت فراموشی پیش از کهنسالی
دی. اچ. آندرسن (متخصص اطفال و آسیب‌شناس آمریکایی)	سندرم آندرسن	فیبروز کیستیکِ لوزالمعده
اف. برنر (پزشک آلمانی)	تومور برنر	تومور تخمدان، معمولاً خوش‌خیم
جی. ام. آر کاروالو (پزشک مکزیکی)	علامت کاروالو	افزایش سوفل نارسایی دریچۀ سه‌لتی هنگام تنفس
اس. کریسمس (بیمار مبتلا به هموفیلی که با نوع کلاسیک تفاوت داشت)	فاکتور کریسمس	فاکتور IX عامل انعقادی
جی. ال. سی. کوویه (دانشمند فرانسوی)	مجاری کوویه	دو ورید اصلی
جی. ال. اچ. لانگدون-داون (پزشک انگلیسی)	سندرم داون	منگولیسم

رابطه اسطوره‌شناسی با کلمات تخصصی پزشکی

اسطوره‌‌ها یکی دیگر از منابع اصطلاحات پزشکی هستند. در این رابطه شخصیت‌های زیادی وجود دارند که اکثر آنها از نام خدایان اقتباس شده و در واژگان پزشکی به کار رفته‌اند.

چند مثال در جدول زیر ذکر شده‌ است:

صرفاً برای تفریح

این بخش فقط برای تشخیص موثر بودن روش مذکور ارائه شده است. ابتدا، به پرسش‌ها پاسخ دهید و سپس پاسخ‌ها را با کلید ارائه‌شده در انتهای مقاله مقایسه کنید.

آزمون اصطلاح‌شناسی پزشکی

1. کلمات سمت راست را با توضیحات سمت چپ مطابقت دهید.

الف) ریشه                                                                       1) بخشی از کلمه که در ابتدا می‌آید

ب) پیشوند                                                                      2) معنی کلمه را تغییر می‌دهد

پ) پسوند                                                                        3) بخشی از کلمه که در انتها می‌آید

4) معنی اصلی کلمه را در خود دارد

2. معنی اصطلاحات زیر چیست؟

الف) S                            ب) WR                         پ) CV                          ت) P

3. ریشۀ کلمات در سمت راست را با کلمات متداول در سمت چپ مطابقت دهید

الف) rhin/o                                          1) دهان

ب) dermat/o                                      2) سر

پ) ot/o                                               3) پوست

ت) stomat/o                                       4) بینی

ث) cephal/o                                        5) مقعد

ج) cost/o                                             6) گوش

چ) ear                                                  7) دنده

4. اصطلاحات پزشکی زیر را به بخش‌های مختلف تقسیم کنید. از مخفف‌های wr، s، p و cp استفاده کنید.

الف) costochondritis

ب) tracheostomy

پ) pseudohypoparathyroidism

5. معنی اصطلاحات زیر را شناسایی کنید.

الف) encephaloma                               1) مطالعۀ روان یا رفتار

ب) stomatitis                                      2) درد معده

پ) psychology                                    3) تومور مغز

ت) gastrodynia                                   4) التهاب دهان

کلید پاسخ‌‎ها

1. الف- 4 ب- 1، 2             پ- 2، 3
2. الف- پسوند ب- ریشۀ کلمه      پ- صدادار ترکیبی       ت- پیشوند
3. الف- 4 ب 3                  پ- 6                       ت- 1           ث- 2                 ج- 7                  چ- 5
4. الف- a – wr cv wr s
   cost/o/chondr/itis

ب-wr cv s
trache / o / stomy

پ-wr cv wr cv p wr s
pseud / o / hyp / o / para /thyroid /ism

5. الف- 3 ب- 4                 پ- 1                 ت- 2

منابع

• Herrera McElroy, O. and Grabb, L.  Medical Dictionary. Little Brown and Company
• Firking, B. G. and Whitworth, J. A.  Dictionary of Medical Eponyms. The Parthenon Published Group
• LaFleur Brooks, M.  Exploring Medical Language. Mosby Lifeline
• Richards, R.  Understanding Medical Terms. Churchill Livingstone
• Stevens, N. and Adler, J.  Introduction to Medical Terminology. Spring House
• Weller, B. F. and Wells, R. J.  Baillière’s Nurses’ Dictionary. Baillière Tindall Limited

نویسنده: مرسدس انریکه د سالامانکا؛ دانشگاه کاستیلا لا مانکا

نتیجه‌گیری

برای ترجمه متون پزشکی لازم است با نحوه ساخت و شناخت اصطلاحات پزشکی آشنا شویم. برای انجام ترجمه دو راه داریم: یا اینکه به سراغ مترجم‌های آنلاین و رایگان متون برویم که در این صورت معمولاً برای متون تخصصی نتیجه نامطلوب است. راه بهتر استفاده از سایت‌های حرفه‌ای ترجمه است. پیشنهاد می‌کنیم در این مورد حتما به سایت شبکه مترجمین ایران که با جمعی از مترجمان حرفه‌ای رشته پزشکی همکاری دارد، مراجعه و سفارش خود را ثبت کنید تا از قیمت‌ها و زمان تحویل مطلع شوید.