تاریخ زبان ایتالیایی
زبان ایتالیایی ریشه در زبان لاتین عامیانه دارد. عوام و کم‌سوادان روم باستان به این زبان صحبت می‌کردند. زبان لاتین کلاسیک نیز در میان ادبا و مذهبیون رواج داشت. بسیاری از واژگانی که امروز، در زبان محاوره و رسمی ایتالیایی استفاده می‌شود ریشه در زبان لاتین دو هزار سال پیش دارد.
در این مطلب، به تاریخچه ی زبان ایتالیایی خواهیم پرداخت. با شبکه مترجمین ایران همراه باشید!
خاستگاه زبان ایتالیایی
امپراطوری روم بیش از پانصد سال بر مناطق وسیعی از اروپا حاکم بوده و به همین دلیل، زبان لاتین و به‌خصوص، لاتین عامیانه، که در میان بازرگانان و سربازان رومی رایج بود، تاثیرات عمیقی بر زبان‌های رایج در مناطق تحت‌سلطه گذاشته است.
زبان ایتالیایی از زبان‌های هندو اروپایی است و در میان آن‌ها، متعلق به زیر شاخه‌ی زبان‌های رومانس است. ریشه‌ی همۀ این زبان‌ها، از جمله اسپانیایی، پرتغالی و فرانسوی، یکی است. اما زبان ایتالیایی و اسپانیایی چه ریشه ای دارند؟ این زبان‌ها ریشه لاتین دارند. لاتین زبان رایج در امپراطوری روم باستان بوده است.
زبان ایتالیایی طی روندی تدریجی و طولانی تکامل یافته است. وقتی از تکامل زبان ایتالیایی صحبت می‌کنیم، منظورمان یک قرن و دو قرن نیست، بلکه زمان سقوط امپراطوری روم در قرن پنجم است.
تا آن زمان، لاتین، به عنوان زبان مشترک، در سراسر امپراطوری رواج داشت.
بعد از سقوط امپراطوری روم، زبان مادری و زبان‌های بومی نقش مهمی را در جامعه و زندگی روزمرۀ مردم ایفا کردند. با وجود این، برای چندین قرن، به‌خصوص، طی قرون وسطی، لاتین زبان فرهنگی غالب بود. در دانشگاه‌های اروپایی استفاده می‌شد. مراسم‌های مذهبی نیز به همین زبان صورت می‌گفت.
تنوع لهجه در زبان ایتالیایی
یکی از خصوصیات زبان ایتالیایی قدیم تنوع بسیار لهجه‌های آن در مناطق مختلف شبه‌جزیرۀ ایتالیا و اطراف آن بوده است. برای مثال، در مناطق شمال و شمال غربی، لهجه گُل‌ایتالیایی (گل نام باستانی سرزمین فرانسه است)، که تشابه‌هایی با زبان فرانسوی دارد، رواج داشته است.
از دیگر لهجه‌های ایتالیایی آن دوران می‌توان به ونیزی، توسکانی و سیسیلی اشاره نمود. این تنوع لهجه باعث شده بود ایجاد زبانی یکپارچه به تأخیر بیفتد. در واقع، شکل‌گیری زبانی یکپارچه می‌توانست بیانگر تمامیت زبانی ملت ایتالیا و یکپارچگی فرهنگی آن در سراسر شبه جزیره باشد.
در واقع، می‌توان گفت آثار مکتوب متعلق به قرن دهم میلادی بیشتر به زبان لاتین بودند. در قرن دهم میلادی و تا سه قرن بعد از آن نیز، هر نویسنده‌ی ایتالیایی به لهجۀ خاص خود می‌نوشت.
در نتیجه، دست‌نوشته‌ها زبانی واحد ندارند. حتی می‌توان گفت برای نویسندگان اهمیتی نداشت ایتالیایی‌ها، از لهجه‌های دیگر، متوجه این نوشته‌ها شوند یا خیر. گذشته از این‌ها، با توجه به اهمیت زبان لاتین برای دستگاه کلیسا و تسلط آن بر نظام ایتالیا، بیشتر متون مهم به زبان لاتین نوشته شده بودند.
شکوفایی زبان ایتالیایی
قرن 14 میلادی آغاز شکوفایی زبان ایتالیایی است. و اما سرانجام لهجه‌ها چه شد؟ در میان لهجه‌های موجود لهجه توسکانی، در مقایسه با سایر لهجه‌ها، بیشتر مورد توجه قرار گرفت.
اما ایالت توسکانی کجاست؟ ایالت توسکانی ایتالیا در مرکز ایتالیا قرار داشت و مرکز آن نیز فلورانس بود. فلورانس، از نظر تجاری، اهمیت بالایی داشت؛ بازرگانان بسیاری، از سراسر ایتالیا، برای معامله، به فلورانس می‌آمدند.
لهجه توسکانی، از لحاظ ساختار و آوا، در مقایسه با دیگر لهجه‌ها، به زبان لاتین نزدیک بود و می‌توانست تمدن و فرهنگ روم باستان را، به‌خوبی، منتقل کند.
تعالی لهجۀ فلورانسی با ظهور سه ادیب
در همین دوران بود که سه ادیب و داستان‌سرای مشهور در توسکانی ظهور کردند و با آثار محبوب‌شان، موجب اعتلای لهجه فلورانسی، به عنوان لهجه‌ی برتر ایتالیایی، شدند. می‌توان این سه تن را از پایه‌های تحول فرهنگی ایتالیا از قرون وسطی به رنسانس دانست:
- دانته آلگیری
- فرانچسکو پترارک
- جووانی بوکاچیو
کمدی الهی دانته
دانته، با استفاده از لهجه توسکانی و یاری گرفتن از لهجه سیسیلی، کمدی الهی را نوشت و ثابت کرد که بدون استفاده از زبان لاتین نیز می‌توان آثار ادبی بزرگی را آفرید. کمدی الهی مشهورترین اثر ادبی تاریخ زبان ایتالیایی است.
فرانچسکو پترارک و کتاب ترانه
فرانچسکو پترارک، ادیب و فیلسوف بزرگ، به تاریخ و تمدن باستانی روم ارج می‌نهاد. وی بسیاری از آثار مهم نوشته‌شده به زبان لاتین را به لهجه توسکانی ترجمه کرد. همچنین، کتاب ترانه را تألیف کرد. همواره، این کتاب از آثار مهم ایتالیایی است.
جووانی بوکاچیو و دکامرون
جووانی بوکاچیو سومین ادیب اثرگذار بر زبان ایتالیایی است. بوکاچیو در اثر مشهورش، دکامرون، توانست بابی تازه را در داستان‌سرایی در ادبیات ایتالیا بگشاید. دکامرون شامل صد قصه است و این قصه‌ها لحنی هزارویک شب‌وار و طنزآمیز دارند. این اثر تبدیل به الگویی برای نثرنویسی و داستان‌نویسی شد.
ترجمه و تألیف در عصر رنسانس
در عصر رنسانس، آثار بیشتری، از جمله آثار افلاطون و ارسطو، از زبان‌های لاتین و یونانی به ایتالیایی ترجمه شد. در قرن‌های 15 و 16 میلادی، دانشمندانی نظیر ماکیاولی و داوینچی و گالیله آثار متنوعی را در زمینه‌های غیرادبی، مانند سیاست، فلسفه، علوم دقیقه و پزشکی، به رشتۀ تحریر درآوردند.
نهضت Questione Della Lingua در ایتالیا
در قرن‌های پانزدهم و شانزدهم میلادی، نهضتی به نام «پرسش از زبان» (Questione Della Lingua) میان زبان‌شناسان و ادبای ایتالیا آغاز شد. اما هدف از شکل‌گیری این نهضت چه بود؟ این زبان‌شناسان و ادبا می‌خواستند:
- زبان ایتالیایی را از آشفتگی رهایی بخشند.
- لهجه‌ی توسکانی متعلق به قرون سیزدهم و چهاردهم را به عنوان زبان کلاسیک و استاندارد ایتالیایی در دستور زبان و فرهنگ لغت معرفی کنند.
- از ورود واژگان بیگانه به این زبان جلوگیری کنند.
در سال 1583، آکادمی دلاکروز، نخستین آکادمی زبان و فرهنگ کشور ایتالیا، تأسیس شد و نخستین فرهنگ لغتی که در سال 1612 در این آکادمی به چاپ رسید، شامل لغاتی از این آثار بود:
- کمدی الهی اثر دانته
- دکامرون اثر بوکاچیو
- کانزیونرنه اثر پترارک
با گذر زمان، اعضای آکادمی دریافتند که ممکن است کلاسیک‌گرایی شدید در انتخاب لغاتْ ایتالیایی را تبدیل به زبانی مُرده کند، لذا لازم است تغییرات طبیعی یک زبان زنده را بپذیرند و میان زبان کلاسیک و خالص و زبان رایج زمانه مصالحه برقرار کنند.
وحدت ایتالیا
با وجود همۀ این تلاش‌ها، تا پیش از دوران اتحاد ایتالیا در سال 1861، لهجه‌ی استاندارد توسکانی به عنوان زبان رسمی سراسر شبه‌جزیره مطرح نشده بود. پس از آن، علی‌رغم وقوع دو جنگ جهانی، این زبان به دلیل یکپارچگی سیاسی، اقتصادی و آموزش اجباری آن در مدارس، در همۀ مناطق ایتالیا رواج یافت.
در زبان ایتالیایی امروزی کیفیت لاتین‌وار لهجه فلورانسی حفظ شده است، اما فرهنگ لغت آن، بنا بر مقتضیات زمان و زندگی در ایتالیا، تغییر کرده است. آواهای زبان ایتالیایی بسیار ساده‌تر از آواهای زبان زبان لاتین است و املای لغات با کلمات بی‌صدای کمتری نوشته می‌شود.
همان‌طور که پیداست، فراگیری زبان ایتالیایی برای کسی که به یکی از زبان‌های رومانس یا لاتین آشنایی داشته باشد، چندان دشوار نیست و سالانه بسیاری از افراد در سراسر دنیا شروع به یادگیری زبان ایتالیایی می‌کنند تا از فرهنگ، هنر و ادبیات غنی ایتالیایی لذت ببرند.
امروز،فرقی نمی‌کند به دنبال ترجمه ایتالیایی رسمی و ترجمه ایتالیایی مورد تایید سفارت باشید یا در پی ترجمه ایتالیایی به فارسی، در هر صورت، با زبان مدرن ایتالیایی سر و کار خواهید داشت.
غنای زبان ایتالیایی
ایتالیایی زبانی بسیار غنی است؛ پُر از واژگان و اصطلاحات. در واقع، کامل‌ترین و بهترین فرهنگ لغت ایتالیایی شامل 80000 تا 250000 مدخل است. طبق آخرین تحقیقات صورت‌گرفته در این حوزه، نیمی از جمعیت ایتالیا، در مکالمه‌های روزمره‌شان، فقط از 3000 واژه استفاده می‌کنند.
سخن آخر
امروز، زبان ایتالیایی به وحدانیت زبان‌شناختی رسیده است و اکثریت 56 میلیون ساکن آن به زبان ایتالیایی صحبت می‌کنند. گویش‌های مختلف زبان ایتالیایی، همواره، وجود دارند و هنوز، مردم در خانه‌های‌شان به این گویش‌ها صحبت می‌کنند، به‌خصوص، اشخاص مُسن. حتی کسانی که به زبان کشور ایتالیا صحبت می‌کنند، بسته به محل تولد و زندگی‌شان، لهجه‌های مختص به خودشان را دارند. ایتالیایی‌های ساکن شمال، غرب و جنوب ایتالیا، هر کدام، لهجه‌های متفاوتی دارند. بیش از 90 درصد از جمعیت ایتالیا در حال حاضر به زبان ایتالیایی صحبت می‌کنند. گذشته از این‌ها، زبان ایتالیایی از زبان های محبوب دنیا است و بسیاری از مردم در سراسر جهان، فارغ از این‌که زبان ایتالیایی سخته یا نه، تصمیم به یادگیری‌ش گرفته‌اند.
