بند موصولی چیست؟

یکی از مباحث کاربردی در گرامر انگلیسی، که در مکالمه و نگارش و ترجمه بسیار به کار می‌آید، relative clause است. در این مقاله، طبقِ نظر فرهنگستان، relative clause را «بند موصولی» ترجمه کرده‌ایم.

بند موصولی کجا کاربرد دارد؟

در مکالمات‌مان، موقعیت‌هایی هست که واژه‌ای را به کار می‌بریم و لازم می‌دانیم آن واژه را کمی بیشتر شرح دهیم. گاهی ضروری است واژه‌ای را برای مخاطب‌مان توصیف کنیم تا ابهامش دربارۀ آن برطرف شود و گاهی دربارۀ یک واژه یا عبارت توضیح اضافه می‌دهیم تا دانش مخاطب افزایش یابد.

جمله‌های زیر را در نظر بگیرید:

The woman who lives next door works in a bank.

The River Nile, which is over 6,500 kilometers long, is Egypt’s main source of water.

در جملۀ اول، who lives next door کاربردش توصیف‌کردن The woman است. در اینجا، اگر the woman را توصیف نکنیم، مخاطب متوجه نمی‌شود از کدام «خانم» صحبت می‌کنیم.

در جملۀ دوم، which is over 6,500 kilometers long کاربردش توضیح‌دادن دربارۀ The River Nile است. در اینجا، مخاطب با «رودخانۀ نیل» آشناست، اما نویسنده یا گوینده به هر دلیلی، لازم می‌داند دربارۀ آن توضیح اضافه‌ای بدهد.

هر دوی این توضیحات «بند موصولی» نامیده می‌شوند. بنابراین، گوینده یا نویسنده با استفاده از بند موصولی اطلاعات مخاطب را دربارۀ نهاد جمله افزایش می‌دهد یا نهاد را توصیف می‌کند.

بندهای موصولی را به چند دسته تقسیم کرده‌اند؟

استاد علی صلحجو بندهای موصولی را به دو دسته تقسیم کرده است:

تحدیدی (restrictive relative clause) و غیرتحدیدی (non-restrictive relative clause).

در بند موصولی تحدیدی، نهاد را محدود می‌کنیم. در جملۀ اول، who lives next door بند موصولی محدودکننده است و کارمند بانک بودن را صرفاً به خانمی که در همسایگی زندگی می‌کند محدود کرده است (The woman who lives next door).

اما در بند موصولی غیرتحدیدی، مخاطب با چیزی که درباره‌اش بحث می‌کنیم آشناست. در جملۀ دوم، بند موصولی نیاز به توصیف ندارد. همچنین، نیازی نیست آن را محدود کنیم، چرا که مخاطب به‌روشنی می‌داند رودخانۀ نیل کجاست. در این حالت، بند موصولی توضیح اضافه است و تنها اطلاعات مخاطب را افزایش می‌دهد.

دو مثال دیگر:

ماشینی که روبروی ساختمان پارک شده بود آتش گرفت.

آتش گرفتن به ماشینی محدود می‌شود که روبروی ساختمان پارک بوده است (بند موصولی تحدیدی/ restrictive).

این حادثه، که برخی منابع آن را بی‌سابقه توصیف کرده‌اند، جان صدها نفر را گرفت.

مخاطب می‌داند از کدام حادثه صحبت شده است. بخش بولد‌شده توضیح اضافه‌ای است که برای حادثه به کار رفته است (بند موصولی غیرتحدیدی/ non-restrictive).

تفاوت دسته‌های مختلف بند موصولی چیست؟

دستۀ اول (restrictive relative clause) را نمی‌توانیم از جمله حذف کنیم. در حقیقت بنیان جمله به آن وابسته است. قبل و بعد restrictive relative clause از ویرگول استفاده نمی‌شود. در فارسی هم به همین ترتیب است. قبل و بعد بند تحدیدی از ویرگول استفاده نمی‌کنیم.

به مثال‌های قبل برمی‌گردیم:

The woman who lives next door works in a bank.

ماشینی که روبروی ساختمان پارک شده بود آتش گرفت.

« who lives next door» و «که روبروی ساختمان پارک شده بود» اجزای جدایی‌ناپذیر جمله‌اند. قبل و بعد هیچ‌کدام‌شان از ویرگول استفاده نمی‌شود.

دستۀ دوم (non-restrictive relative clause) را می‌توانیم از جمله حذف کنیم، بدون اینکه معنای جمله دستخوش تغییر شود. در حقیقت بنیان جمله به آن وابسته نیست. قبل و بعد non-restrictive relative clause از ویرگول استفاده می‌شود. در فارسی هم به همین ترتیب است. قبل و بعد بند غیرتحدیدی از ویرگول استفاده می‌کنیم.

به مثال‌های قبل برمی‌گردیم:

The River Nile, which is over 6,500 kilometers long, is Egypt’s main source of water.

این حادثه، که برخی منابع آن را بی‌سابقه توصیف کرده‌اند، جان صدها نفر را گرفت.

هم « which is over 6,500 kilometers long» و هم « که برخی منابع آن را بی‌سابقه توصیف کرده‌اند» قابل حذف‌اند و قبل و بعد هردوی آن‌ها از ویرگول استفاده می‌شود.

آیا دسته‌بندی‌های ذکرشده نام‌های دیگری هم دارند؟

فرهنگ آکسفورد restrictive clause را با defining clause و non-restrictive clause را با non-defining clause مترادف دانسته است.

به‌طور خلاصه:

restrictive clause = defining clause

non-restrictive clause = non-defining clause

ضمیر موصولی چیست؟

بند موصولی به ضمیر موصولی نیاز دارد.

ضمایر موصولی اینها هستند:

who	who/whom	whose
which	which	whose
that	that

ستون اول ضمایری هستند که جای subject می‌نشینند. مثال

 

I met the architect who designed this house.

who جای I نشسته است. همانطور که گفتیم who designed this house بند موصولی تحدیدی است (restrictive relative clause). قابل حذف نیست. چرا که پایه و اساس جمله است. نویسنده architect را محدود کرده است (معماری که این خانه را طراحی کرده است – نه هر معماری).

The ruling, which forces online retailers to collect state-level taxes regardless of where they are based, originated with a state-level case filed by South Dakota. (businessinsider.com)

which به جای the ruling نشسته است. which forces online retailers to collect state-level taxes regardless of where they are based بند موصولی غیرتحدیدی است (non-restrictive relative clause). حذفش هیچ لطمه‌ای به جمله نمی‌زند. نویسنده اطلاعات اضافه‌ای به مخاطب داده است.  قبل و بعدش از ویرگول استفاده شده است.

در restrictive relative clause، می‌توانیم به جای which از that استفاده کنیم. در حقیقت، غالباً that به which  ارجحیت دارد.

Conversely, a carbon dioxide concentration that falls too low results in feedback to increase the concentration.

that به جای a carbon dioxide concentration نشسته است. that falls too low بند موصولی تحدیدی است (restrictive relative clause). قبل و بعدش از ویرگول استفاده نشده است. قابل حذف هم نیست.

ستون دوم ضمایری هستند که جای object می‌نشینند. مثال

The man who I saw told me to come back today.

The man whom I saw told me to come back today.

The man that I saw told me to come back today.

The house which she bought was old.

The house that she bought was old.

بنابر توضیحات،«who I saw» و «which she bought»  بند موصولی تحدیدی هستند (restrictive relative clause). در جملۀ اول می‌توانیم از whom یا that هم استفاده کنیم، اما از آنجا که the man مفعول است و بعدش از بند موصولی استفاده شده، می‌توانیم از نوشتن ضمیر موصولی صرف نظر کنیم و بنویسیم:

The man I saw told me to come back today.

در حقیقت، جملۀ بالا همیشه ارجحیت دارد.

بنابر توضیحات،«which she bought» و «that she bought»  بند موصولی تحدیدی هستند (restrictive relative clause). در جملۀ اول می‌توانیم از that هم استفاده کنیم، اما از آنجا که the house مفعول است و بعدش از بند موصولی استفاده شده، می‌توانیم از نوشتن ضمیر موصولی صرف نظر کنیم و بنویسیم:

The house she bought was old.

در حقیقت، جملۀ بالا همیشه ارجحیت دارد.

اگر بند موصولی غیرتحدیدی باشد (non-restrictive)، نمی‌توانیم ضمیر موصولی را حذف کنیم (غیر از موارد خاص).

Peter, who had been driving all day, suggested stopping at the nest town.

پیتر فاعل جمله است. در نتیجه، از ضمیر موصولی who استفاده شده است. who قابل حذف نیست، زیرا بند موصولی غیرتحدیدی داریم. همچنین، به جای آن نمی‌توانیم بنویسیم that.

She introduced me to her husband, whom I hadn’t met before.

whom به جای her husband نشسته است. با توجه به اینکه با بند غیرتحدیدی مواجهیم، نمی‌توانیم whom را حذف کنیم. همچنین، به جای آن نمی‌توانیم بنویسیم that.

whose هم زمانی به کار می‌رود که می‌خواهیم در بندهای موصولی از مالکیت صحبت کنیم.

Ann, whose children are at school all day, is trying to get a job.

جمع‌بندی

بند موصولی یکی از پیچیده‌ترین و گسترده‌ترین حوزه‌ها در گرامر انگلیسی است. نکته‌های مربوط به بند موصولی تمام‌ناشدنی و بسیار بیشتر از چیزی است که در این مقاله نوشته شد. برای نمونه، در این مقاله به بحث reduced relative clause اشاره نشد که خودش مقاله‌ای مجزا می‌طلبد. یا علاوه بر دسته‌بندی‌های ذکرشده، بندهای موصولی یک دسته‌بندی دیگر هم دارند که connective relative clause نامیده می‌شود. سایر نکاتِ مربوط به بند موصولی به مقاله یا مقاله‌های بیشتری نیاز دارد.

منابع:

صلح‌جو، علی (1386)، نکته‌های ویرایش، تهران: نشر مرکز، چاپ چهارم، ص 138 تا 141.

Tompson, A. J., Martinet, A. V. (1986), Practical English Usage, Oxford University Press, P 72-75.

Swan, M. (1980), Practical English Usage, Oxford University Press.

Kroeger, Paul R. (2005), Analyzing Grammar, Cambridge University Press.

en.oxforddictionaries.com/grammar/relative-clauses (Accessed 5/31/20019)

learnenglish.britishcouncil.org/intermediate-grammar/relative-clauses-defining-relative-clauses (Accessed 5/31/20019)