هکسره چیست؟
در زبان فارسی وقتی میخواهیم دو کلمه را به هم متصل کنیم، از کسره اضافه استفاده میکنیم اما مدتی است که ه و ـِ کسره به جای هم به کار میرود که به آن هکسره میگوییم. البته تلفظ هر دو یکسان است و به خاطر همین شباهت در تلفظ، کاربرد آن رایج شده است.
اگر کمی در توئیتها یا کامنتهای اینستاگرام دقت کنید، خیلی راحت میتوانید انواع کاربردهای اشتباه هکسره را مشاهده کنید. مثلا پستی را در اینستاگرام دیدم که در کپشن نوشته بود:
یه سر به پیجه ما بزن مدلای ما رو ببین
در این جمله در ظاهر اشتباهات زیادی وجود دارد، اما بیشتر آنها از جنس شکستهنویسی و قابل قبول است. ولی از بین آنها کلمه «پیجه» اشکال هکسره دارد.
بیایید با هکسره بیشتر آشنا شویم. یک کاربرد اشتباه دیگر هکسره، روش کاما است. خیلی وقتها پیش میآید که دو کلمه به هم مرتبط هستند و استفاده از «ه» بین این دو کلمه اشتباه است. اجازه دهید با بیان یک مثال بیشتر توضیح بدهم:
این جمله به این دلیل اشتباه است که دو کلمه خورشید و طلایی به هم مرتبط هستند و وقتی بین این دو «ه» استفاده میشود جمله اشتباه است. پس عبارت «خورشید طلایی رنگ طلوع کرد» درست است. حالا شاید از خودتان بپرسید پس چه زمانی از «ه» بین دو کلمه میتوانیم استفاده کنیم. اگر کلمه بعدی مرتبط با کلمه اولی نباشد میتوانیم از «ه» کسره استفاده کنیم. در این موارد بهتر است بعد از «ه» از علامت کاما (،) استفاده کنیم تا جمله درستی بنویسیم. مثلا میگوییم «من هرچی میگم درسته»، این جمله درست است و میتوانیم بعد از کلمه «درسته» از علامت کاما هم استفاده کنیم.
به این مثال دقت کنید که کاما قرار گرفتهاست:
نکته خیلی مهمی که باید به آن توجه کنید این است که در زبان فارسی کلماتی هستند که «ه» بخشی از کلمه است و اگر «ه» در آنها استفاده نشود کلمه کاملا اشتباه میشود به چند نمونه اشاره میکنیم: پروانه، گوشواره، باغچه، تربچه و…
برای اینکه این کلمات را بشناسید، کافیست در انتهای این کلمات از حرف «ی» استفاده کنید. اگر بازهم معنای کلمه درست بود، استفاده از «ه» در این کلمات مجاز است، برای مثال، پروانهی زیبا، گوشوارهی طلایی، باغچهی سرسبز و غیره.
از کاربردهای اشتباه فقط در فضای مجازی یا گفتارهای استفاده نمیشود، خیلی راحت میتوانیم کاربرد اشتباه هکسره را در تابلوهای تبلیغاتی ببینیم و عمق فاجعه از همین جا پیداست.
در ادامه میخواهیم به چند نمونه اشاره کنیم تا ببینیم که آیا کلماتی که در انتها به آنها ه و ـِ اضافه میکنیم درست هستند یا خیر.
- اگر کسره در انتهای جمله باشد کاربرد هکسره درست است مثلا «این کتاب منه» این جمله کاملا درست است. حال اگر همین جمله را به صورت زیر بنویسیم اشتباه است «این کتاب منِ» و صورت کتابی این جمله به صورت زیر است:
«این کتاب من است»
خیلی وقتها لازم نیست در آخر کلمه از کسره استفاده کنیم و این مورد فقط برای نوآموزان استفاده میشود.
زمانی که «ه» بخشی از کلمه محسوب میشود
وقتی کلمهای به «ه» ختم میشود و «ه» جزئی از خود کلمه است، نمیتوانیم «ه» را حذف کنیم و اگر از ـِ کسره به جای «ه» استفاده کنیم نادرست است.
مثال:
در مثال بالا چشمه و چشم کاملا با هم متفاوت هستند و کاربرد این دو به جای معنای جمله را کاملا تغییر میدهد.
به جای «ه» از «است» استفاده کنید
برای توضیح کاربرد «است» به جای «ه» با یک مثال شروع میکنیم:
مثلا مریم خیلی ناراحته!
خوب مشخص است که شکل درست این جمله این است: مریم خیلی ناراحت است.
ولی در مثال زیر نمیتوانیم از «است» به جای «ه» استفاده کنیم
جمله بالایی صحیح است و در حالت کتابی نمیتوانیم بنویسیم: اون دختر است از من خوشش نمیاد.
برخی مواقع هم در زبان محاورهای به جای «ه» از ـِ کسره استفاده میکنیم که اشتباه است. برای این هم باید یک مثال بزنیم تا بهتر متوجه شوید:
در عبارت «اون اصلا غذا نمیخوره» نباید از کسره استفاده کنیم. ممکن است برخی افراد به اشتباه این عبارت را به صورت زیر بنویسند:
«اون اصلا غذا نمیخورِ» مشخص است که این عبارت اشتباه است.
اگر کمی توئیتها یا کامنتهای اینستاگرام را بگردید خیلی راحت میتوانید انواع کاربردهای اشتباه هکسره را مشاهده کنید. مثلا پستی را در اینستاگرام دیدم که در کپشن نوشته بود:
یه سر به پیج ما بزن مدلای مارو ببین
در این جمله به جای کلمه «یک» از کلمه«یه» استفاده شده است و متاسفانه حتی چند کلمه حذف شده است مانند «مدلها» که در جمله بالا از واژه «مدلا» استفاده شده است. «قیمتاشو» هم اشتباه است و باید «قیمتها را» نوشته میشد.
بیایید با هکسره بیشتر آشنا شویم. یک کاربرد اشتباه دیگر هکسره، روش کاما است. خیلی وقتها پیش میآید که دو کلمه به هم مرتبط هستند و استفاده از «ه» بین این دو کلمه اشتباه است. اجازه دهید با بیان یک مثال بیشتر توضیح بدهم:
نادرست: خورشیده طلایی رنگ طلوع کرد
این جمله به این دلیل اشتباه است که دو کلمه خورشید و طلایی به هم مرتبط هستند و وقتی بین این دو «ه» استفاده میشود جمله اشتباه است. پس عبارت «خورشید طلایی رنگ طلوع کرد» درست است. حالا شاید از خودتان بپرسید پس چه زمانی از «ه» بین دو کلمه میتوانیم استفاده کنیم. اگر کلمه بعدی مرتبط با کلمه اولی نباشد میتوانیم از «ه» کسره استفاده کنیم. در این موارد بهتر است بعد از «ه» از علامت کاما (،) استفاده کنیم تا جمله درستی بنویسیم. مثلا میگوییم «من هرچی میگم درسته»، این جمله درست است و میتوانیم بعد از کلمه «درسته» از علامت کاما هم استفاده کنیم.
به این مثال دقت کنید:
«اون زنه که همسایهمونه خیلی زنه مهربونیه»
کلمه زنه اول کسره نمیگیرد اما زنه دوم با روش کاما میفهمیم که باید کسره بگیرد. پس جمله درست این است:
«این زنه که همسایهمونه، خیلی زنِ مهربونیه»
نکته خیلی مهمی که باید به آن توجه کنید این است که در زبان فارسی کلماتی هستند که «ه» بخشی از کلمه است و اگر «ه» در آنها استفاده نشود کلمه کاملا اشتباه میشود به چند نمونه اشاره میکنیم: پروانه، گوشواره، باغچه، تربچه و…
برای اینکه این کلمات را بشناسید کافیست در انتهای این کلمات از حرف «ی» استفاده کنید اگر بازهم معنای کلمه درست بود، استفاده از «ه» در این کلمات مجاز است، برای مثال، پروانهی زیبا، گوشوارهی طلایی، باغچهی سرسبز و غیره.
از کاربردهای اشتباه فقط در فضای مجازی یا گفتارهای استفاده نمیشود، خیلی راحت میتوانیم کاربرد اشتباه کسره را در تابلوهای تبلیغاتی ببینیم و عمق فاجعه از همین جا پیداست.
واقعا از شرکتهای بزرگ بعید است که اشتباهات این چنینی را به این راحتی تکرار میکنند. استفاده نادرست از «ـِ» کسره به جای «ه» است در این تبلیغات کاملا آشکار است. جای سوال است که آیا از این نوشته برای جذب مشتری یا مخاطب استفاده میشود یا نشان از سواد کم فرد مبتکر است؟
اما این فاجعه به همینجا ختم نمیشود و خیلی از افراد مشهور، خوانندگان و بازیگران در تویئتها یا پستهای خود از هکسره استفاده میکنند. شاید عادی شدن هکسره کمی هم تقصیر فضای مجازی باشد چون زبان فضای مجازی با زبان کتابی کاملا فرق دارد و هر کس هر طور دلش بخواهد مینویسد حتی خیلیها ترجیح میدهند چیزی ننویسند و با فرستادن شکلک حرف خود را میزنند. واقعا تعجب میکنم چرا خیلیها به جای نوشتن «که» فقط «ک» مینویسند و چرا این نوع نوشتار در بین مردم رایج شده است. آیا نوشتن «ه» آخر در انتهای کلمه وقت زیادی را میگیرد. اما شاید تعجب کنید تنها فضای مجازی نیست که تاثیر زیادی در ترویج این نوع غلطنویسی دارد، بلکه این رسانههای رسمی کشور هم با به کار بردن اشتباهات رایج به زبان فارسی لطمه شدیدی وارد میکند.
هرچه بیشتر پیش برویم متوجه میشویم که مشکل از این حرفا عمیقتر است و هکسره کم کم تبدیل به یک عادت در نوشتار مردم میشود.
اما آیا به این فکر کردهاید که این اشتباه از کجا ناشی میشود؟ زمانی که کلاس اول ابتدایی بودم به «ه» میگفتیم «ه» آخر ، اما وقتی فرزندم را به مدرسه فرستادم متوجه شدم اسم این حرف تغییر کرده و دیگر به «ه» آخر گفته نمیشود بلکه به آن «ِ» آخر یا «ِ» چسبان گفته میشود.
آیا هکسره در فینگلیش هم کاربرد دارد؟
بعد از اینکه نوشتن پیامک در بین مردم مرسوم شد بسیاری از مردم به نوشتن فینگلیش روی آوردند و فارسی را به صورت انگلیسی نوشتند که به این نوع نوشتار فینگلیش میگوییم. در اینجا این سوال پیش میآید که آیا استفاده از هکسره در زبان فینگلیش تاثیری دارد یا خیر. بهتر است بگویم که کاربرد هکسره در زبان فینگلیش کاربردی ندارد .
با خواندن مطالب بالا به این نتیجه میرسیم که مثل هر کار دیگری، نوشتن هم به نیاز به اصول و فنونی دارد که حتما باید در هنگام نوشتن آنها را رعایت کنیم. نیازی نیست مثل حرفهایها بنویسید، همینکه اصول را رعایت کنید و از اشتباهات رایج مثل هکسره دوری کنید کافیست. هرجا که مثل زبان رسمی از «است» استفاده میکنید، میتوانید است را تبدیل به «ه» کنید. مثلا به این جمله دقت کنید «این مسیر دور است» اگر این جمله را میخواهید در زبان محاوره به کار ببرید میتوانید به این شکل بنویسید: «این مسیر دوره». با مطالعه کتاب میتوانید درستنویسی را یاد بگیرید. اگر به صورت دائم این کلمات جلوی چشمانتان باشند، دیگر آنها را به اشتباه به کار نمیبرید. تا میتوانید روزنامه بخوانید، مجلات را دنبال کنید.
حالا شما طرفدار کدام هستید؟ چقدر به این موضوع اهمیت میدهید؟ اگر وبسایت دارید، اگر مترجم هستید، اگر تولیدکننده محتوا هستید یا نویسنده کتاب هستید، شما نقش مهمی در درستنویسی زبان فارسی دارید. به هر حال هر طور که مینویسید متنی یکدست تحویل دهید. شاید با خواندن این مقاله نظرتان در مورد درستنویسی فرق کرده باشد و متوجه شده باشید که در کجاها اشتباه کردهاید. مطمئنم هر فردی دچار اشتباه میشود و مهم این است که به دنبال تصحیح اشتباهات خودمان باشیم. وظیفه ما این است که هر جا که خطاهای این چنینی دیدیم حساس باشیم و هر تلاشی که لازم است را انجام دهیم. چون این غلطنویسیها به ضرر خودمان است و با اینکار فقط زبان فارسی را کم کم از بین میبریم. فراموش نکنید که حتی باسوادها هم دچار اشتباه هکسره شدهاند و هنوز دیر نیست. پس مینویسم:
«این کتاب منه» نه اینکه بنویسم «این کتابه منه»
«آدم خوبیه» نه اینکه بنویسیم «آدمه خوبیه»
«این جامدادی برای منه» نه اینکه بنویسیم «این جامدادی برایه منه»
«موبایلِ منه» نه اینکه بنویسیم «موبایله منه»
«اون دوست من است» نه اینکه بنویسیم «اون دوسته منه»
«خیلی بیانگیزه شدم» نه اینکه بنویسیم «خیلی بیانگیزِ شدم»
«حال من خوبه» نه اینکه بنویسیم «حاله من خوبه»
مدتی هم هست در فضای مجازی هشتگ #هکسره توجه بسیاری از افراد را به خود جلب کرده است. این پویش تا اندازهای باعث شده است مردم به درست نوشتن روی آورند.