هکسره چیست؟

در زبان فارسی وقتی می­‌خواهیم دو کلمه را به هم متصل کنیم، از کسره اضافه استفاده می­‌کنیم اما مدتی است که ه و ـِ کسره به جای هم به کار می­‌رود که به آن هکسره می­‌گوییم. البته تلفظ هر دو یکسان است و به خاطر همین شباهت در تلفظ، کاربرد آن رایج شده است.

اگر کمی در توئیت­‌ها یا کامنت­‌های اینستاگرام دقت کنید، خیلی راحت می­‌توانید انواع کاربردهای اشتباه هکسره را مشاهده کنید. مثلا پستی را در اینستاگرام دیدم که در کپشن نوشته بود:

در این جمله در ظاهر اشتباهات زیادی وجود دارد، اما بیشتر آنها از جنس شکسته‌نویسی و قابل قبول است. ولی از بین آنها کلمه «پیجه» اشکال هکسره دارد.

بیایید با هکسره بیشتر آشنا شویم. یک کاربرد اشتباه دیگر هکسره، روش کاما است. خیلی وقت­‌ها پیش می­‌آید که دو کلمه به هم مرتبط هستند و استفاده از «ه» بین این دو کلمه اشتباه است. اجازه دهید با بیان یک مثال بیشتر توضیح بدهم:

این جمله به این دلیل اشتباه است که دو کلمه خورشید و طلایی به هم مرتبط هستند و وقتی بین این دو «ه» استفاده می­‌شود جمله اشتباه است. پس عبارت «خورشید طلایی رنگ طلوع کرد» درست است. حالا شاید از خودتان بپرسید پس چه زمانی از «ه» بین دو کلمه می­‌توانیم استفاده کنیم. اگر کلمه بعدی مرتبط با کلمه اولی نباشد می­توانیم از «ه» کسره استفاده کنیم. در این موارد بهتر است بعد از «ه» از علامت کاما (،) استفاده کنیم تا جمله درستی بنویسیم. مثلا می­‌گوییم «من هرچی میگم درسته»، این جمله درست است و می­‌توانیم بعد از کلمه «درسته» از علامت کاما هم استفاده کنیم.

به این مثال دقت کنید که کاما قرار گرفته‌است:

نکته خیلی مهمی که باید به آن توجه کنید این است که در زبان فارسی کلماتی هستند که «ه» بخشی از کلمه است و اگر «ه» در آنها استفاده نشود کلمه کاملا اشتباه می‌­شود به چند نمونه اشاره می­‌کنیم: پروانه، گوشواره، باغچه، تربچه و…

برای اینکه این کلمات را بشناسید، کافیست در انتهای این کلمات از حرف «ی» استفاده کنید. اگر بازهم معنای کلمه درست بود، استفاده از «ه» در این کلمات مجاز است، برای مثال، پروانه­‌ی زیبا، گوشواره­‌ی طلایی، باغچه­‌ی سرسبز و غیره.

از کاربردهای اشتباه فقط در فضای مجازی یا گفتاره­ای استفاده نمی­‌شود، خیلی راحت می­‌توانیم کاربرد اشتباه هکسره را در تابلوهای تبلیغاتی ببینیم و عمق فاجعه از همین جا پیداست.

در ادامه می­‌خواهیم به چند نمونه اشاره کنیم تا ببینیم که آیا کلماتی که در انتها به آنها ه و ـِ اضافه می­‌کنیم درست هستند یا خیر.

• اگر کسره در انتهای جمله باشد کاربرد هکسره درست است مثلا «این کتاب منه» این جمله کاملا درست است. حال اگر همین جمله را به صورت زیر بنویسیم اشتباه است «این کتاب منِ» و صورت کتابی این جمله به صورت زیر است:

«این کتاب من است»

خیلی وقت­‌ها لازم نیست در آخر کلمه از کسره استفاده کنیم و این مورد فقط برای نوآموزان استفاده می­‌شود.

زمانی که «ه» بخشی از کلمه محسوب می­‌شود

وقتی کلمه­‌ای به «ه» ختم می­‌شود و «ه» جزئی از خود کلمه است، نمی­‌توانیم «ه» را حذف کنیم و اگر از ـِ کسره به جای «ه» استفاده کنیم نادرست است.

مثال:

در مثال بالا چشمه و چشم کاملا با هم متفاوت هستند و کاربرد این دو به جای معنای جمله را کاملا تغییر می­‌دهد.

به جای «ه» از «است» استفاده کنید

برای توضیح کاربرد «است» به جای «ه» با یک مثال شروع می­‌کنیم:

مثلا مریم خیلی ناراحته!

خوب مشخص است که شکل درست این جمله این است: مریم خیلی ناراحت است.

ولی در مثال زیر نمی‌­توانیم از «است» به جای «ه» استفاده کنیم

جمله بالایی صحیح است و در حالت کتابی نمی­‌توانیم بنویسیم: اون دختر است از من خوشش نمیاد.

برخی مواقع هم در زبان محاوره­‌ای به جای «ه» از ـِ کسره استفاده می­‌کنیم که اشتباه است. برای این هم باید یک مثال بزنیم تا بهتر متوجه شوید:

در عبارت «اون اصلا غذا نمی­خوره» نباید از کسره استفاده کنیم. ممکن است برخی افراد به اشتباه این عبارت را به صورت زیر بنویسند:

«اون اصلا غذا نمیخورِ» مشخص است که این عبارت اشتباه است.

اگر کمی توئیت­ها یا کامنت­های اینستاگرام را بگردید خیلی راحت می­توانید انواع کاربردهای اشتباه هکسره را مشاهده کنید. مثلا پستی را در اینستاگرام دیدم که در کپشن نوشته بود:

یه سر به پیج ما بزن مدلای مارو ببین

در این جمله به جای کلمه «یک» از کلمه«یه» استفاده شده است و متاسفانه حتی چند کلمه حذف شده است مانند «مدل­ها» که در جمله بالا از واژه «مدلا» استفاده شده است. «قیمتاشو» هم اشتباه است و باید «قیمت­ها را» نوشته می­شد.

بیایید با هکسره بیشتر آشنا شویم. یک کاربرد اشتباه دیگر هکسره، روش کاما است. خیلی وقت­ها پیش می­آید که دو کلمه به هم مرتبط هستند و استفاده از «ه» بین این دو کلمه اشتباه است. اجازه دهید با بیان یک مثال بیشتر توضیح بدهم:

نادرست: خورشیده طلایی رنگ طلوع کرد

این جمله به این دلیل اشتباه است که دو کلمه خورشید و طلایی به هم مرتبط هستند و وقتی بین این دو «ه» استفاده می­شود جمله اشتباه است. پس عبارت «خورشید طلایی رنگ طلوع کرد» درست است. حالا شاید از خودتان بپرسید پس چه زمانی از «ه» بین دو کلمه می­توانیم استفاده کنیم. اگر کلمه بعدی مرتبط با کلمه اولی نباشد می­توانیم از «ه» کسره استفاده کنیم. در این موارد بهتر است بعد از «ه» از علامت کاما (،) استفاده کنیم تا جمله درستی بنویسیم. مثلا می­گوییم «من هرچی میگم درسته»، این جمله درست است و می­توانیم بعد از کلمه «درسته» از علامت کاما هم استفاده کنیم.

به این مثال دقت کنید:

«اون زنه که همسایه­مونه خیلی زنه مهربونیه»

کلمه زنه اول کسره نمی­گیرد اما زنه دوم با روش کاما می­فهمیم که باید کسره بگیرد. پس جمله درست این است:

«این زنه که همسایه­مونه، خیلی زنِ مهربونیه»

نکته خیلی مهمی که باید به آن توجه کنید این است که در زبان فارسی کلماتی هستند که «ه» بخشی از کلمه است و اگر «ه» در آنها استفاده نشود کلمه کاملا اشتباه می­شود به چند نمونه اشاره می­کنیم: پروانه، گوشواره، باغچه، تربچه و…

برای اینکه این کلمات را بشناسید کافیست در انتهای این کلمات از حرف «ی» استفاده کنید اگر بازهم معنای کلمه درست بود، استفاده از «ه» در این کلمات مجاز است، برای مثال، پروانه­ی زیبا، گوشواره­ی طلایی، باغچه­ی سرسبز و غیره.

از کاربردهای اشتباه فقط در فضای مجازی یا گفتاره­ای استفاده نمی­شود، خیلی راحت می­توانیم کاربرد اشتباه کسره را در تابلوهای تبلیغاتی ببینیم و عمق فاجعه از همین جا پیداست.

واقعا از شرکت­های بزرگ بعید است که اشتباهات این چنینی را به این راحتی تکرار می­کنند. استفاده نادرست از «ـِ» کسره به جای «ه» است در این تبلیغات کاملا آشکار است. جای سوال است که آیا از این نوشته برای جذب مشتری یا مخاطب استفاده می­شود یا نشان از سواد کم فرد مبتکر است؟

اما این فاجعه به همین­جا ختم نمی­شود و خیلی از افراد مشهور، خوانندگان و بازیگران در تویئت­ها یا پست­های خود از هکسره استفاده می­کنند. شاید عادی شدن هکسره کمی هم تقصیر فضای مجازی باشد چون زبان فضای مجازی با زبان کتابی کاملا فرق دارد و هر کس هر طور دلش بخواهد می­نویسد حتی خیلی­ها ترجیح می­دهند چیزی ننویسند و با فرستادن شکلک حرف خود را می­زنند. واقعا تعجب می­کنم چرا خیلی­ها به جای نوشتن «که» فقط «ک» می­نویسند و چرا این نوع نوشتار در بین مردم رایج شده است. آیا نوشتن «ه» آخر در انتهای کلمه وقت زیادی را می­گیرد. اما شاید تعجب کنید تنها فضای مجازی نیست که  تاثیر زیادی در ترویج این نوع غلط­نویسی دارد، بلکه این رسانه­های رسمی کشور هم  با به کار بردن اشتباهات رایج به زبان فارسی لطمه شدیدی وارد می­کند.

هرچه بیشتر پیش برویم متوجه می­شویم که مشکل از این حرفا عمیق­تر است و هکسره کم کم تبدیل به یک عادت در نوشتار مردم می­شود.

اما آیا به این فکر کرده­اید که این اشتباه از کجا ناشی می­شود؟ زمانی که کلاس اول ابتدایی بودم به «ه» می­گفتیم «ه» آخر ، اما وقتی فرزندم را به مدرسه فرستادم متوجه شدم اسم این حرف تغییر کرده و دیگر به «ه» آخر گفته نمی­شود بلکه به آن «ِ» آخر یا «ِ» چسبان گفته می­شود.

آیا هکسره در فینگلیش هم کاربرد دارد؟

بعد از اینکه نوشتن پیامک در بین مردم مرسوم شد بسیاری از مردم به نوشتن فینگلیش روی آوردند و فارسی را به صورت انگلیسی نوشتند که به این نوع نوشتار فینگلیش می­گوییم. در اینجا این سوال پیش می­آید که آیا استفاده از هکسره در زبان فینگلیش تاثیری دارد یا خیر. بهتر است بگویم که کاربرد هکسره در زبان فینگلیش کاربردی ندارد .

با خواندن مطالب بالا به این نتیجه می­رسیم که مثل هر کار دیگری، نوشتن هم به نیاز به اصول و فنونی دارد که حتما باید در هنگام نوشتن آنها را رعایت کنیم. نیازی نیست مثل حرفه­ای­ها بنویسید، همین­که اصول را رعایت کنید و از اشتباهات رایج مثل هکسره دوری کنید کافیست. هرجا که  مثل زبان رسمی از «است» استفاده می­کنید، می­توانید است را تبدیل به «ه» کنید. مثلا به این جمله دقت کنید «این مسیر دور است» اگر این جمله را می­خواهید در زبان محاوره به کار ببرید می­توانید به این شکل بنویسید: «این مسیر دوره». با مطالعه کتاب می­توانید درست­نویسی را یاد بگیرید. اگر به صورت دائم این کلمات جلوی چشمانتان باشند، دیگر آنها را به اشتباه به کار نمی­برید. تا می­توانید روزنامه بخوانید، مجلات را دنبال کنید.

حالا شما طرفدار کدام هستید؟ چقدر به این موضوع اهمیت می­دهید؟ اگر وب­سایت دارید، اگر مترجم هستید، اگر تولید­کننده محتوا هستید یا نویسنده کتاب هستید، شما نقش مهمی در درست­نویسی زبان فارسی دارید. به هر حال هر طور که می­نویسید متنی یکدست تحویل دهید. شاید با خواندن این مقاله نظرتان در مورد درست­نویسی فرق کرده باشد و متوجه شده باشید که در کجاها اشتباه کرده­اید. مطمئنم هر فردی دچار اشتباه می­شود و مهم این است که به دنبال تصحیح اشتباهات خودمان باشیم. وظیفه ما این است که هر جا که خطاهای این چنینی دیدیم حساس باشیم و هر تلاشی که لازم است را انجام دهیم. چون این غلط­نویسی­ها به ضرر خودمان است و با اینکار فقط زبان فارسی را کم کم از بین می­بریم. فراموش نکنید که حتی باسوادها هم  دچار اشتباه هکسره شده­اند و هنوز دیر نیست. پس می­نویسم:

«این کتاب منه» نه اینکه بنویسم «این کتابه منه»

«آدم خوبیه» نه اینکه بنویسیم «آدمه خوبیه»

«این جامدادی برای منه» نه اینکه بنویسیم «این جامدادی برایه منه»

«موبایلِ منه» نه اینکه بنویسیم «موبایله منه»

«اون دوست من است» نه اینکه بنویسیم «اون دوسته منه»

«خیلی بی­انگیزه شدم» نه اینکه بنویسیم «خیلی بی­انگیزِ شدم»

«حال من خوبه» نه اینکه بنویسیم «حاله من خوبه»

مدتی هم هست در فضای مجازی هشتگ #هکسره توجه بسیاری از افراد را به خود جلب کرده است. این پویش تا اندازه­ای باعث شده است مردم به درست نوشتن روی آورند.