مگر می‌شود بخواهی به زبان محاوره ای فارسی بنویسی و بر سر دوراهی «هِکَسره» قرار نگیری؟ «ه» و «ـِ» (کسره) تلفظی یکسان دارند، به همین دلیل، معمولاٌ، آن‌ها را با یکدیگر اشتباه می‌گیرند. کافی‌ست سری به توئیتر و اینستاگرام بزنید تا شاهد این فاجعه باشید. البته، غلط هکسره فقط محدود به فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی نیست، بلکه در دنیای واقعی و در حتی در کسب و کارها نیز نمود پیدا می‌کند و بالطبع، نتایج خوشایندی را در پی ندارد. اما چارۀ کار چیست؟ چارۀ کار یادگیری این بخش از اصول محاوره نویسی است. در واقع، با یادیگری اصول و قواعد هکسره، می‌توانیم تشخیص دهیم که الان، جای کسره است یا ه.
در این مطلب، هر آنچه باید در مورد هکسر و قوانین هکسره بدانید، برای‌تان خواهیم گفت. با شبکه مترجمین ایران همراه باشید.
خطای هکسره چیست؟
وقتی می‌خواهیم به زبان محاوره بنویسیم، گاهی بین «ه» و «ـِ» مردد می‌شویم. این دو تلفظی یکسان دارند و مشابه به نظر می‌رسند، اما با یکدیگر دنیایی تفاوت دارند و کاربردشان کاملاً متفاوت از یکدیگر است.
اما چگونه می‌توان از خطای هکسره اجتناب کرد؟ چارۀ کار راحت است. چند شیوۀ مشخص و بسیار ساده برای تفکیک این دو وجود دارد! با یادگیری اصول محاوره نویسی و شیوه صحیح نوشتن کسره اضافه در فارسی، می‌توانید از خطای هکسره اجتناب کنید.
در ادامه، تفاوت کاربرد «ه» و «ـِ» را به زبان ساده و ذکر مثال‌های متعدد، برای‌تان روشن خواهیم کرد.
نکته: استفاده از کسره لزومی ندارد. در این‌جا، برای شفاف‌سازی کاربرد کسره، از آن استفاده می‌کنیم.
قوانین هکسره در مورد «موصوف و صفت» و «مضاف و مضاف الیه»
اگر بخواهید موصوف را به صفت ربط بدهید یا این‌که ارتباطی میان مضاف و مضاف‌الیه ایجاد کنید، باید دور «ه» را خط بکشید و به سراغ «ـِ» بروید. به همین سادگی!
به نمونه‌های زیر توجه کنید:
نادرست: «خورشیده طلایی رنگ طلوع کرد.»
نادرست: «یه سر به پیجه ما بزنید.»
درست: «یه سر به پیجِ ما بزنید.»
همانطور که مشاهده کردید، نمی‌توانیم از «ه» برای ربط دادن صفت و موصوف و همچنین، مضاف و مضاف الیه استفاده کنیم. در این مورد، باید به سراغ «ـِ» برویم.
«ه» به مثابه «است» در زبان محاوره
و اما می‌رسیم به «است» در زبان محاوره! واژۀ است صورت سوم شخص مصدر استیدن است. در زبان گفتار، به ویژه گویش تهرانی، است تبدیل به کسره می‌شود. بنابراین، اگر به دنبال جایگزی است در زبان محاوره می‌گردید، باید به سراغ ه بروید.
در ادامه، نمونههایی را از کاربرد ه به جای است برای‌تان آورده‌ایم.
نادرست: «کیِ؟»
درست: «کیه؟»
«نادرست: من هرچی می‌گم درستِ.»
«درست: من هرچی می‌گم درسته.»
«نادرست: این کتابِ منِ.»
«درست: این کتابِ منه.»
«نادرست: زنگ خرابِ؟»
«درست: زنگ خرابه؟»
در مثال بالا، شاهد کاربرد «ه» و «ـِ» هستید. احتمالاً مثال فوقْ موضوع را برای‌تان، تا حدی، روشن و ملموس کرده باشد.
وقتی کلمۀ قبل از است به «u» ختم می‌شود، ه به میان می‌آید.
«نادرست : علی پرروِ.»
« درست: علی پرروئه.»
«نادرست: بهروز دانشجوِ.»
«درست: بهروز دانشجوئه.»
همانطور که مشاهده کردید، معمولاً، در مورد است، باید دور ـِ خط قرمز بکشید.
استثناء: البته، این تبدیل است به ه در همه جا صادق نیست. مثلاً وقتی پیش از است، کلماتی مانند خانه و بالا قرار می‌گیرند، دیگر نیازی نیست «است» را تبدیل به «ه» کنیم. در این جا، همان «است» باقی می‌ماند:
«نادرست : بابام خونه‌ئه.»
«درست : بابام خونه‌ست.»
«نادرست: همسایه‌مون طبقه بالائه.»
«درست: همسایه‌مون طبقه بالاست.»
نکته: این تبدیل است به ه در مورد همۀ گویش‌ها صدق نمی‌کند.
به عنوان مثال، در زبان اصفهانی، نمی‌گوییم چشمات قشنگه، بلکه می‌گوییم چشمات قشنگ‌ست.
استفاده از «ه» در انتهای جمله
به طور خلاصه، می‌توانیم بگوییم که معمولاً، در انتهای جمله، از «ه» استفاده می‌کنیم.
«نادرست : اون اصلا غذا نمیخورِ.»
«درست : اون اصلا غذا نمیخوره.»
«ه» برای اسم معرفه
در معرفه به اسم اشاره، از «ه» استفاده می‌کنیم. اما ابتدا، باید بدانیم معرفه به اشاره چیست؟ به طور کلی، اسم معرفه اسمی است که مخاطب آن را بشناسد. معرفه به اشاره به معنای اسمی است که با صفت‌های اشاره، مانند این و همین، توصیف شده است. به عنوان مثال، این کتاب، همان کشور، این گلدان.
در فارسی محاوره، «ه» را با این اسامی همراه می‌کنیم.
«نادرست : اون دخترِ از من خوشش نمیاد.»
«درست: اون دختره از من خوش نمیاد.»
«ه» به عنوان بخشی از کلمه
وقتی ه بخشی از کلمه است، نمی‌توانید به جای آن، از کسره استفاده کنید یا این‌که آن را با استفاده از کسره به اسم بعدی ربط دهید. به عبارت ساده، وقتی کلمه‌ای به ه ختم می‌شود و ه جزئی از خود کلمه است، نمی‌توانیم ه را حذف کنیم و اگر از ـِ به جای ه استفاده کنیم نادرست است.
اگر بخواهیم چنین کلماتی را به کلمۀ بعدی وصل کنیم، باید به جای کسره، به سراغ «ی» برویم.
به نمونه‌های زیر توجه کنید:
«نادرست: برکِ مشهور.»
«درست: برکه‌ی مشهور.»
«برای» نیازی به «ه» ندارد
وقتی در جمله، از کلمۀ «برای» استفاده می‌کنید، اصلا نیازی نیست در انتهای آن، از ه یا ـِ استفاده کنید.
کاربرد اشتباه هکسره در تابلوهای تبلیغاتی و شبکه‌های اجتماعی
کاربرد اشتباه هکسره فقط محدود به شبکه‌های اجتماعی نیست، بلکه می‌توانیم آن را در جاهای دیگر نیز ببینیم. این اشتباه ناخوشایند را، به کرّات، در تابلوهای تبلیغاتی مشاهده می‌کنیم.
در ادامه، نمونههایی از خطای هکسره را در مکان‌های مختلف برای‌تان آورده‌ایم:
سخن آخر
همانطور که مشاهده کردید، نوشتن به زبان محاوره نیز اصول مختص به خودش را دارد. البته، «هکسره» فقط بخشی از محاوره نویسی است، اما با درک یادگیری آن، می‌توانید گامی بزرگ در این راستا بردارید و هر کجا، نیاز به محاوره‌نویسی بود، با خیال راحت، از آن استفاده کنید. فرقی نمی‌کند مترجم باشید یا نویسنده، در هر صورت، ممکن است گاهی نیاز به محاوره نویسی داشته باشید. حتی اگر صاحب کسب و کار یا وب سایتی هستید، می‌توانید با یادگیری قواعد محاوره نویسی، به خصوص هکسره، از بروز فجایعی مشابه با آنچه در مقاله گفتیم جلوگیری کنید.
من خیلی حرص میخورم وقتی این استفاده ی نادرست از هکسره رو میبینم. حتی گاها دیدم ترانه سراهای نسبتا معروف هم در نوشته هاشون مرتکب این اشتباه میشن که واقعا ناراحت کننده ست. واقعا اطلاع رسانی در این مورد لازمه، ممنون برای مطلب خوبتون،.
گاها غلطه، گاهی درسته. کلمات فارسی تنوین نمی‌گیره.